Europa waarschuwt Poetin scherper, maar die voert provocaties juist op: 'Foei zeggen helpt niet'

"Wij laten ons niet intimideren. Als er weer een raket of een vliegtuig ons luchtruim binnendringt zonder toestemming, opzettelijk of per ongeluk, en die wordt neergeschoten, kom dan achteraf niet bij ons zaniken. Jullie zijn gewaarschuwd."

Was getekend: Radoslaw Sikorski, de Poolse minister van Buitenlandse Zaken. Hij gaf tijdens een overleg van de VN-Veiligheidsraad op maandag in messcherpe bewoordingen een waarschuwing af aan Rusland om de schendingen van het luchtruim van NAVO-bondgenoten te stoppen.

Hier zie je zijn toespraak:

De Veiligheidsraad was in spoedzitting bijeen omdat drie Russische MiG-31-gevechtsvliegtuigen het luchtruim van Estland waren binnengedrongen, afgelopen vrijdag. Dat was het derde incident in korte tijd: in de nacht van 9 op 10 september werd het Poolse luchtruim zeker negentien keer geschonden door Russische drones. Die werden uit de lucht geschoten, onder andere door de inzet van Nederlandse gevechtsvliegtuigen. En op zaterdag 13 december vloog een drone door het luchtruim van Roemenië, dat boos reageerde.

'Gevaarlijke situatie'

Gisteren werd de luchthaven in de Deense hoofdstad Kopenhagen tijdelijk gesloten omdat daar drones in het luchtruim rondvlogen. Of Rusland daar iets mee te maken heeft, is nog onduidelijk. De Deense premier Mette Frederiksen zei dat ze betrokkenheid van Rusland 'zeker niet kan uitsluiten'. Rusland ontkent.

"Deze provocaties van de Russen zetten de verhoudingen tussen Rusland en het Westen verder op scherp", zegt Patrick Bolder, defensiespecialist van het Haags Centrum voor Strategische Studies. "Het begint zo langzamerhand een gevaarlijke situatie te worden."

Is daarmee een oorlog tussen Rusland en het Westen ook ophanden? Zo ver is het voorlopig nog niet, zegt Bolder. Het risico op een gewapend incident neemt weliswaar toe als je met vliegtuigen een luchtruim schendt, maar 'gevechtspiloten schieten niet zomaar'. "Daarbij komt dat Europa niet zal willen escaleren. Als het tot een oorlog zou komen, dan zal Europa die niet uitlokken."

"Voordat een toestel uit de lucht geschoten wordt, moet de escalatie veel groter worden. Stel dat een vliegtuig geladen met wapens op bevolkt gebied af vliegt, en de piloot reageert niet op waarschuwingen, ja, dan wordt dat natuurlijk neergehaald. Westerse leiders zullen daar dan toe gedwongen zijn, om hun bevolking te beschermen."

Kikker in een pan water

Maar zover zal Poetin het niet laten komen, zegt Bolder. "Hij is niet uit op een geweldsoorlog met het Westen."

Wat Poetin dan wel wil met zijn sabotage-acties? Drie dingen, zegt Bolder: chaos en angst zaaien zodat wij een regering kiezen die een conflict met Rusland uit de weg gaat, de Russische bevolking voorspiegelen dat Europa de veiligheid van Rusland bedreigt, en zorgen dat Europa zichzelf moet verdedigen, waardoor er minder wapens aan Oekraïne geleverd kunnen worden. Dat laatste zou Rusland helpen in de oorlog in Oekraïne.

Chris Colijn, verslaggever vanuit de Oekraïense hoofdstad Kyiv, duidt het Russische belang zo: "De Russen zien Europa als een kikker in een pan water: als je het steeds verder opwarmt, blijft de kikker gewoon zitten. Rusland laat een paar drones of vliegtuigen door het NAVO-luchtruim vliegen om te kijken of er een reactie komt. Blijft een reactie uit, dan gaat Rusland de volgende keer een stapje verder."

In deze video leggen we meer uit over de Russische sabotage-acties:

Volgens Colijn wil Rusland zo ook verdeeldheid zaaien binnen de NAVO, waardoor het besluit tot een scherpe reactie ondermijnd wordt. "Stel dat Rusland opeens Estland binnenvalt, grijpt de NAVO dan wel of niet in? Zo niet, dan valt de Europese eenheid snel uit elkaar."

Aanval op Baltisch staten?

Colijn zegt dat Poetin Europa ook nog zou kunnen testen met een aanval op bijvoorbeeld een Baltisch land zoals Estland. "Als Rusland met een flitsaanval Estland bezet, of slechts een kleine regio van Estland, wat gebeurt er dan? Dat zou een flinke test zijn voor de NAVO en de Europese eenheid."

Estland was vroeger, net als Oekraïne, onderdeel van Rusland. Maar het is voor Poetin minder belangrijk dan Oekraïne, zegt Colijn: "Een groot deel van de bevolking van de Baltische landen is heel fel anti-Russisch. Bovendien spelen ze een kleinere rol in Poetins historische visie. Oekraïne is de bakermat van de Russische beschaving, zegt Poetin. Daarom wil hij Oekraïne zo graag hebben. Rondom Estland, Letland en Litouwen geldt er niet zo'n sterk historisch narratief."

Bolder noemt de reactie van NAVO-chef Rutte tot nu toe aan de 'voorzichtige, ingehouden' kant. "Dat kan wel wat steviger. We zeiden steeds 'foei', en daarna ging Rusland vrolijk verder. De provocaties werden alleen maar sterker en invasiever."

Hier zie je de laatste reactie van Rutte over de spanningen tussen Rusland en het Westen:

Bolder is daarentegen wel positief over de reactie van Petr Pavel, de president van Tsjechië en voormalig voorzitter van het militair comité van de NAVO. Die zei dat Europa 'gepast' moet reageren op provocaties, desnoods met militaire middelen.

Grondgebied heroveren

Zweden heeft laten weten dat binnengedrongen vliegtuigen uit de lucht geschoten kunnen worden, 'met of zonder waarschuwing'. De Poolse premier Donald Tusk zei iets soortgelijks: Russische toestellen zullen 'zonder discussie' worden neergehaald.

"Dit is de enige taal die Poetin verstaat", zegt Bolder. "Alleen 'foei' zeggen helpt niet, dat is inmiddels wel duidelijk. Het is tijd voor scherpe woorden."

Scherpere waarschuwingen uit Europa dienen volgens hem, behalve afschrikking, nog een tweede doel: "Als het straks een keer tot een incident komt, dan is het voor iedereen duidelijk wie de escalatie heeft uitgelokt en op de spits heeft gedreven. Dat kun je tegen Poetin zeggen: dit was helemaal jouw keuze, niet de onze."

Een klein steuntje in de rug voor Europa kwam vannacht uit Amerika, waar president Trump zei dat Oekraïne ál zijn grondgebied op het Russische leger kan heroveren. Mogelijk dat druk vanuit de VS zorgt dat Poetin iets voorzichtiger opereert.

Bolder verwacht dat Rusland het voorlopig bij de bekende 'plaagstootjes' zal houden. "Openlijke oorlogsdaden verwacht ik niet. Tegelijk moeten we niet denken dat het weinig voorstelt. Europa staat wel onder hoogspanning. En elk stapje brengt een mogelijk incident dichterbij."