In stilte onderhandelen in 'de tunnel': het brexitsucces van team-Barnier
In Londen wordt moord en brand geschreeuwd over het conceptakkoord voor brexit dat er nu ligt. In Brussel heerst rust. En daarin ligt meteen de sleutel van het succes, blijkt uit een reconstructie van RTL Z op basis van gesprekken met betrokkenen.
We doken in de achtergrond van het Europese onderhandelteam: wie zijn het, hoe gingen zij te werk en wat waren de do's en don'ts tijdens dit delicate proces.
Wat direct duidelijk wordt, is het verschil in ervaring tussen de onderhandelteams. Door dat verschil in ervaring én capaciteit stond het Verenigd Koninkrijk al meteen op achterstand, zegt Rem Korteweg, die de onderhandelingen op de voet volgde als analist voor Instituut Clingendael.
'EU is onderhandelingstijger'
De ervaring aan Europese zijde (zie kader) staat in schril contrast met die aan de overzijde van Het Kanaal, vertelt Korteweg. "Op het moment van de brexit hadden de Britten welgeteld twee personen die ooit bij het sluiten van een handelsdeal betrokken waren."
Geen partij voor hun Europese tegenstanders, zegt hij. "Als de EU iets is, dan is het een onderhandelingstijger. Dat is wat de Commissie al veertig jaar doet: het voeren van handelsbesprekingen. Daar zijn ze gepokt en gemazeld in."
Team 'Tunnel'
Namens de achterblijvende 446 miljoen Europeanen onderhandelde een team onder leiding van Michel Barnier met het Britse team, onder leiding van achtereenvolgens David Davis en Dominic Raab, dat de belangen van bijna 66 miljoen Britten behartigde.
Het team van Barnier, bestaat uit zo'n zestig personen uit 20 EU-landen. Zij namen aan het begin van de onderhandelingen plaats in het Berlaymontgebouw in Brussel. Daar wordt altijd vergaderd, op de vijfde verdieping die de tunnel is gaan heten.
Dat kwam omdat er maar weinig naar de buitenwereld uitlekte, schrijft The Guardian. De gemiddelde leeftijd van het team is 35 jaar, de oudste, hoofdonderhandelaar Michel Barnier zelf is 67, de jongste 28.
Man-vrouwverhouding
De verhouding man-vrouw van het team is precies 50-50, aldus een EU-ambtenaar uit het team, die verder niet bij naam genoemd wil worden omdat hij geen officiële woordvoerder is. Dat is bewust. Gendergelijkheid is belangrijk, aldus de EU-ambtenaar.
In het team van Barnier zaten ook twee Nederlanders, beide met belangrijke dossiers. Jos Hupperetz leidt het team dat zich bezighoudt met de douane-unie, Ward Möhlmann houdt zich bezig met financiële diensten.
Duits-Franse samenwerking
De belangrijkste functies werden direct ingevuld door Duitse en Franse ambtenaren. De Francaise Stéphanie Riso leidt het strategieteam. Daarvoor was zij betrokken bij het maken van de EU-begroting.
Barniers plaatsvervanger, de Duitse Sabine Weyand, was als de op één na belangrijkste onderhandelaar al betrokken bij de handelsverdragen TTIP en CETA.
Ongunstige startpositie
Het VK stond niet alleen qua team op achterstand, ook uit simpele economische cijfers blijkt de ongunstige uitgangspositie. Het land is op het gebied van handel veel afhankelijker van de overige 27 EU-landen dan andersom. Zo laat onderstaande grafiek ook zien.
'Heer en meester' van het proces
Dankzij de ervaring uit eerdere onderhandelingen waren de Europeanen op ieder moment 'heer en meester' van het proces, zegt Korteweg. "Zij bepaalden wat er op de agenda kwam en, heel slim, ze trokken de scheidingsprocedure los van de toekomstige handelsrelatie."
Op die manier zorgde Barnier ervoor dat de Britten hun twee belangrijkste troefkaarten, namelijk hun positie als tweede van de EU op het gebied van economie en defensie, niet konden uitspelen. "Sterker nog, als de Britten erover begonnen, was de tegenreactie heel fel: 'Hoe durven jullie ons te chanteren, we praten over het vertrek' ", vertelt Korteweg.
Team uitgebreid
Het team begon overigens kleiner. Nadat Barnier in juli 2016 werd benoemd, kreeg hij in oktober 2016 in eerste instantie een team van tien personen. Een paar weken later werden het er twintig, uiteindelijk dus 60.
Daar is het bij gebleven, ook toen de deadline in oktober niet werd gehaald. Ondanks dat de druk werd opgevoerd en dat ook wel tot stress leidde, waren er geen extra mensen nodig. "Ja, het kon wel stressvol zijn, maar dat is logisch vanwege het buitengewone proces", aldus de EU-ambtenaar.
Eensgezindheid en bier
Ondanks de hoogspanning in 'de tunnel' was de sfeer goed. "Vergelijk het met een groep vrienden in het buitenland", legt hij uit. Zo gingen ze minimaal een keer in de maand iets drinken met elkaar. Favoriete drank: bier. Voor de duidelijkheid: dat was zonder het team van de Britten, daarmee was de relatie 'strikt professioneel'.
Om de eensgezindheid te bewaren, reisde Michel Barnier iedere week naar minstens één Europese hoofdstad. Dat was op zich ook niet heel moeilijk, alle 27 lidstaten hebben er belang bij dat het VK de eindafrekening (die rond de 40 miljard euro zal zijn) betaalt en dat de rechten van EU-burgers beschermd worden, aldus Korteweg.
Optreden als blok
Dat optreden als een blok blijkt ook als RTL Z het ministerie van Buitenlandse Zaken vraagt wat de belangrijkste diplomatieke inspanning was. "De grootste diplomatieke 'do' was en is Michel Barnier zijn werk laten doen namens de lidstaten", aldus een woordvoerder.
Op het ministerie werd op de achtergrond wel meegedacht, een speciale Taskforce Brexit met daarin tien ambtenaren moest de Nederlandse belangen voor het voetlicht brengen in Brussel.
Winstpunt Nederland
En dat is ook best gelukt, vertelt Korteweg. In het conceptakkoord over de scheiding heeft de EU al afgedwongen dat Groot-Brittannië zich aan Europese regels moet blijven houden op het gebied van milieubescherming, staatssteun en arbeidsstandaarden. "Dat was een belangrijk punt voor Nederland, het behoud van het gelijke speelveld", zegt Korteweg.
Omdat Nederland qua economie erg op de Britse lijkt, zouden kleine afwijkingen in regels al kunnen leiden tot grote concurrentievoordelen, is de vrees in Den Haag. Dat hier nu al afspraken over zijn gemaakt, terwijl logischerwijs pas aan bod zouden komen tijdens de onderhandelingen over de toekomstige relatie, is een winstpunt voor Nederland.
Slimmigheid en een sausje
De ervaring in het afsluiten van akkoorden is ook terug te zien in de afspraak die nu is gemaakt over Noord-Ierland, vertelt Rem Korteweg. "Als je de afspraak daarover afpelt, alle diplomatieke en juridische trucjes ontrafelt, dan ligt er nu hetzelfde als wat er aan het begin van het proces door de EU op tafel is gelegd. Er is alleen een mooi sausje overheen gegaan", zegt Korteweg, die wel snapt dat voorstanders van de brexit de afspraak onacceptabel vinden.
Uiteindelijk waren de Britten vooral met zichzelf in onderhandeling, blikt de analist terug. Wat er in Brussel gebeurde was van secundair belang. "Het ging anderhalf jaar over Boris Johnson, David Davis, Labour, maar nooit over of May er met Barnier eruit zou komen", besluit hij.