Een CO2-heffing: wat wil Klaver en is het een goed idee?

1. Wacht heel even. Er is toch al een CO2-heffing voor bedrijven?

In zekere zin wel. In de Europese Unie hebben we het ETS-systeem, oftewel: het emissiehandelssysteem. Het idee daarvan is: hoe meer een bedrijf uitstoot, hoe meer het betaalt (emissierechten moet kopen) en hoe groter de stimulans om te verduurzamen.

Maar dit systeem functioneerde de afgelopen jaren niet goed. De prijs van een emissierecht was jarenlang erg laag en schommelde tussen de 5 en 10 euro per ton CO2. Inmiddels is de prijs een stuk hoger, zo'n 24 euro per ton CO2.

Dat is al een grote verbetering, maar is nog altijd aan de lage kant om bedrijven écht in beweging te krijgen, zo klinkt de kritiek. Bovendien krijgen sommige bedrijven gratis rechten, uit angst dat ze anders Europa verlaten.

2. Wat wil Jesse Klaver precies?

Een nationale CO2-heffing voor bedrijven die onder het ETS-systeem vallen; de heffing zou bovenop de kosten die bedrijven kwijt zijn aan het emissiesysteem komen. Bedrijven die elektriciteit produceren, hoeven die heffing niet te betalen, omdat er in het klimaatakkoord al wordt gesproken over een minimumprijs voor de elektriciteitssector.

Als het aan Klaver ligt komt er in 2020 een tarief van 25 euro per ton CO2, oplopend tot 50 euro in 2021. Vanaf dat jaar komt er elke keer 5 euro bij. In 2031 kom je dan uit op 100 euro, en in 2051 op 200 euro per ton CO2. De opbrengst zou in eerste instantie, via de energierekening, terug moeten vloeien naar burgers. Later moet ook een deel terugvloeien naar de industrie.

Er is wel ruimte voor enige flexibiliteit: elke vijf jaar moet worden gekeken of het tarief in kwestie nog opportuun is. En als het Europese emissiehandelssysteem toch effectief wordt, dan kan de nationale heffing worden afgeschaft. 

3. Wat betekent dat financieel gezien voor bedrijven?

Laten we één grote vervuiler als voorbeeld nemen: Tata Steel in IJmuiden, onder bedrijven de tweede grootste vervuiler van Nederland. In 2017 stootte dat bedrijf 6,8 miljoen ton CO2 uit. In 2020 zou Tata, als het aan GroenLinks ligt, 171 miljoen euro extra moeten neertellen aan CO2-heffing. In 2021 zou het neerkomen op 342 miljoen euro.

Even voor je beeld: de winst van Tata Steel in IJmuiden kwam in 2016 uit op 211 miljoen euro, aldus onderzoeksbureau CE Delft. Energiestrateeg bij Stedin Henri Bontenbal vraagt zich op Twitter af of dit geen onoverkomelijke post oplevert voor het bedrijf. "Do the math."

"Onze ambitie is niet om bedrijven, zoals Tata Steel, weg te jagen," reageert GroenLinks-fractielid Tom van der Lee. "Tata krijgt nu al financiering voor de transitie en in ons plan vloeit er ook een deel terug naar de industrie. Van de 2 miljard die de heffing in 2021 op zou brengen willen we 800 miljoen euro teruggeven aan de industrie."

Bovendien staat Tata IJmuiden niet op zichzelf, zegt Van der Lee, het is onderdeel van een groot internationaal bedrijf. Maar het Kamerlid houdt wel een kleine slag om de arm. "Naar een bedrijf als Tata moet wel goed gekeken worden."

4. Wat zeggen bedrijven over een CO2-heffing?

De voorman van werkgeversvereniging VNO-NCW is boos. "Jesse Klaver is levensgevaarlijk bezig", zegt Hans de Boer vandaag op Radio 1. Hij voorspelt dat bedrijven als Tata Steel hun biezen pakken als het plan van GroenLinks wordt ingevoerd. "Er gaan 50.000 werklozen komen in IJmuiden, Terneuzen, en Groningen. Dan moet Klaver daar gaan uitleggen dat hij die mensen werkloos heeft gemaakt."   

In principe zijn veel grote bedrijven overigens helemaal geen tegenstander van een CO2-heffing, mits die Europa-breed wordt ingevoerd. DSM-topman Feike Sijbesma bijvoorbeeld, pleitte in Buitenhof dit weekend vurig voor CO2-beprijzing, maar hij wil niet dat Nederland dat in zijn eentje oppakt. Anders is er, zo stellen ook andere grote bedrijven, sprake van oneerlijke concurrentie.

5. Hoe denken economen erover?

Veel economen (van links tot rechts), ceo's en centrale bankiers zijn het er wel over eens: CO2-beprijzing is een goed idee. De vraag is alleen: in welke vorm? Econoom Mathijs Bouman schreef in november nog een enthousiaste column over een heffing, maar ziet vanuit economisch perspectief wel wat kanttekeningen bij het plan van GroenLinks.

"De belangrijkste kostenpost ligt op dit moment bij de huishoudens en niet bij de industrie. Wat Klaver nu zegt is: we leggen de last alleen bij de industrie, de heffing komt bovenop de ETS-beprijzing die er al is en de opbrengst geven we terug aan de burger." 

Maar dat is niet helemaal hoe economen de CO2-beprijzing bedoeld hebben, zegt Bouman. "Economen vinden dat CO2 een prijs moet hebben op elk moment dat die wordt uitgestoten, door burgers én bedrijven. De belasting wordt nu wel heel eenzijdig bij de industrie gelegd."  

De Nederlandsche Bank (DNB) is in principe optimistisch over een CO2-heffing. De economische gevolgen zijn 'te overzien', aldus de centrale bank. "Voor de economie als geheel heeft een verhoging van de belasting met 50 euro per ton geen grote gevolgen, ook als dit alleen geldt voor Nederlandse bedrijven."

Maar sommige bedrijven zullen wel flink pijn moeten lijden. "In de chemische- en basismetaalindustrie, de delfstoffenwinning en de energiesector zou de grootste kostenstijging optreden. Het gevolg is verlies van afzet en een significante verslechtering van de internationale concurrentiepositie van deze bedrijfstakken."

Ook raadt DNB, net als experts bij CE-Delft, aan om de opbrengst van een CO2-heffing terug te laten vloeien naar de industrie en te investeren in schone technologie. Dat is Klaver uiteindelijk ook van plan: in het eerste jaar gaat alle opbrengst, via de energierekening, naar de burger. In 2021 zou, van de 2 miljard, 800 miljoen euro naar de industrie terugvloeien. 

6. Kortom: is dit nou een goed idee of niet?

Zowel grote bedrijven als economen zien het principe van een CO2-heffing in groten getale zitten. Daarmee ontstaat een prijsprikkel die bedrijven stimuleert (sneller) te verduurzamen. De vraag is alleen of het plan van GroenLinks niet wat te rigoureus is.

De CO2-rekening zal in zo'n hoog tempo stijgen dat het voor een bedrijf als Tata Steel een haast ondoenlijke kostenpost wordt. De vraag is: wil je dat?

Daarnaast zeggen DNB en de experts bij CE Delft: laat de opbrengst terugvloeien naar die bedrijven zelf, zodat ze geholpen worden bij hun transitie en de concurrentiepositie niet te veel wordt aangetast.

Klaver kiest ervoor om vooral de industrie zwaar te belasten om in het eerste jaar geld terug te laten vloeien naar burgers. De vraag is of daarmee de lasten wel eerlijk verdeeld zijn. En de vraag is of de timing en het bedrag dat gereserveerd is voor bedrijven voldoende is om de grote klap(pen) op te vangen.

7. Tot slot. Leuk dat GroenLinks zo'n heffing wil, maar zij zitten niet in het kabinet. Dit gaat dus toch niet gebeuren?

Het kabinet lijkt inderdaad weinig te voelen voor een CO2-heffing. Maar dat tij zou zomaar kunnen keren. In maart zijn er Provinciale Statenverkiezingen en komt er een reshuffle in de Eerste Kamer.

De kans is aanzienlijk dat het kabinet dan haar meerderheid in de Senaat verliest en deals moet gaan sluiten met andere partijen. GroenLinks heeft al aangegeven alleen te willen samenwerken met het kabinet als zij hun wetsvoorstel over een CO2-heffing steunen.

Coalitiepartijen ChristenUnie en D66 zeiden eerder voor zo'n heffing te zijn maar hebben zich voorlopig gecommitteerd aan het klimaatakkoord, waar die maatregel niet is voorgesteld. VVD en CDA daarentegen zitten minder op zo'n heffing te wachten.

Daarnaast zijn er verschillende Binnenhof-watchers die rekenen op een val van het kabinet in 2019. Bij de vorming van een nieuw kabinet zal een nationale CO2-heffing hoe dan ook ter tafel komen. Of het ook in het regeerakkoord terechtkomt, is natuurlijk nog de vraag.