De Europese klimaatwet: harde doelen, boterzachte eisen

Om kwart over vijf vanochtend waren de onderhandelaars van de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement eruit. Ze hadden er 14 uur haast onafgebroken onderhandelen opzitten en de deal was beklonken.

Hart van klimaatbeleid

De Europese klimaatwet moet het hart worden van het klimaatbeleid van de EU, die de eerder gestelde doelen ook juridisch vastspijkert. In de wet worden twee echte doelen gesteld: in 2030 moet de Europese Unie 55 procent minder CO2 uitstoten dan in 1990. En in 2050 moet de EU als geheel klimaatneutraal zijn.

Vooral over het tussendoel van 55 procent minder uitstoot in 2030 is lang onderhandeld. Het Europees Parlement wilde eigenlijk een veel ambitieuzer doel, van 60 procent. Maar die ruimte was er niet. De lidstaten, verenigd in de Raad, hadden vooraf afgesproken dat hun onderhandelaars geen stap verder mochten gaan dan 55 procent, en die poot hielden ze stijf.

55 procent? Of toch 57 procent? Of 52 procent?

Maar als je de onderhandelaars van het parlement mag geloven ligt het daadwerkelijke doel voor 2030 nu op 57 procent. Dat komt omdat er ook is afgesproken dat opname van CO2 door het aanleggen van nieuwe natuurgebieden voor maximaal 2,2 procent meegeteld mag worden, maar de daadwerkelijke reductie groter gaat worden. Althans, dat is de belofte.

De Groenen in het parlement vinden juist dat het daadwerkelijke reductiedoel maar 52,8 procent is, omdat je dat zogenaamde landgebruik helemaal niet mee zou moeten tellen. "Uitstootverlaging door landgebruik is op lange termijn erg onzeker en het meetellen van landgebruik verlaagt de ambitie voor de andere sectoren", zegt Europarlementariër voor GroenLinks Bas Eickhout.

Het resultaat is dan ook teleurstellend, vindt Europarlementariër Bas Eickhout. "Zo zijn we nu ver verwijderd van de 65 procent die volgens de wetenschap nodig is om in lijn te blijven met het Parijsakkoord", zegt hij.

Bindend? Min of meer

Een andere vraag die opdoemt is hoe bindend de doelen nu eigenlijk zijn. Want ja, de reductiedoelstelling liggen straks juridisch vast, maar wat er gebeurt als die doelen niet gehaald worden, is lang zo duidelijk niet.

Zo kunnen lidstaten, op basis van deze wet, niet via sancties gedwongen worden om meer te doen om de doelstellingen te halen. Sterker nog: de doelstellingen gelden alleen voor de EU als geheel, en er is niet vastgelegd dat ze ook voor alle landen individueel moeten gelden. Dat wilde het Europees Parlement wel, maar ook dat is niet gelukt.

Wat staat er ook nog in de klimaatwet?

• Er komt een onafhankelijke commissie van 15 wetenschappers die het gevoerde beleid onder de loep nemen en aanbevelingen mogen doen.
• Er komt een tussendoel voor het jaar 2040, dat wordt in 2024 bepaald.
• Om dat doel vast te leggen komt er tegen die tijd ook een 'CO2-budget'. Daarin wordt dan wettelijk vastgelegd hoeveel ton CO2 de EU nog mag uitstoten om de doelen te kunnen halen.

Echte werk komt nog

Het echte werk op dat gebied hebben de partijen voor zich uitgeschoven. In juni presenteert de Europese Commissie namelijk pas de voorstellen die ervoor moeten zorgen dat het wettelijk vastgelegde doel ook daadwerkelijk gehaald gaat worden. Volgens Pascal Canfin, de onderhandelaar van het parlement, bleek het uiteindelijk 'makkelijker' om een eventueel sanctiemechanisme via latere wetgeving op te tuigen.

Dat moet dan onderdeel worden van de wetgeving waarin wordt vastgelegd hoeveel de individuele landen aan CO2-reductie moeten doen. Die wetgeving bestaat al, maar is verouderd en de doelen zijn veel te laag.

Van serieuze sancties op overtredingen is in de oude wet trouwens geen sprake. Canfin is optimistisch dat de nog te maken wetten daar korte metten mee gaan maken, maar dat moet nog blijken.

Pittige onderhandelingen

De onderhandelingen over dat pakket beloven nog een flinke kluif te worden. Zo moeten er ook wetten komen voor het nieuwe Emissiehandelsysteem met hogere prijzen voor CO2-uitstoot door de industrie. 

Ook moet er een CO2-taks komen voor goederen die uit landen van buiten de EU komen waar bedrijven niets of veel minder hoeven te betalen voor hun CO2-uitstoot. Dat zijn politiek gevoelige thema's, en er wordt al jaren over gesproken. Eickhout denkt dat 'de strijd dan pas echt zal losbarsten'.

Wat de Europese Groenen betreft is dat de laatste kans voor de Commissie om er nog wat van te bakken. Zij hopen op een CO2-prijs van meer dan 100 euro per ton voor de industrie en een einde aan de verkoop van auto’s met een verbrandingsmotor per 2030.

"Wat de Commissie tot nu toe heeft geleverd is zwak", schrijft Michael Bloss, ook Europarlementariër voor de Groenen. "We moeten de Europese Green Deal nu redden."

Boze brief

Voor het zover is, kunnen we alleen afgaan op de klimaatwet zoals hij er nu ligt. Duidelijk is in ieder geval dat daarin de harde hand nog ontbreekt. Als uit periodieke controles blijkt dat het beleid van lidstaten niet in lijn is met de doelen, krijgt de Commissie de mogelijkheid om daar een boze brief over te schrijven met aanbevelingen. Lidstaten zijn dan verplicht om daar rekening mee te houden óf ze moeten uitleggen waarom ze dat niet doen.

Diezelfde regels gaan ook voor nieuwe wetgeving gelden die vanuit Brussel komt. Bij alle wetten die invloed kunnen hebben op uitstoot, moet uitgelegd worden hoe ze bijdragen aan de doelen. En anders moet er slechts uitgelegd worden waarom dat niet het geval is.

Stemmen

Voordat de Europese klimaatwet echt van kracht wordt, moeten er nog een aantal stappen worden genomen. De lidstaten moeten nog officieel hun goedkeuring geven in de Raad en ook het voltallige Europees Parlement moet er nog over stemmen. De verwachting is dat daar een ruime meerderheid voor het voorstel is.