Waarschuwing CPB-directeur aan politiek: reageer niet te hijgerig

Het Centraal Planbureau (CPB) is de belangrijkste adviseur van het kabinet op economisch gebied. "Staar je nu niet blind op een maand- of een kwartaalcijfer", reageert de directeur van het CPB op de huidige hoge inflatiecijfers.

De hoge inflatie, die ervoor zorgt dat je minder waar krijgt voor je geld, is een reactie op de bijzondere situatie van een tijd geleden, legt Hasekamp uit. "Toen we uit die lockdown kwamen en een tijdlang juist een hele lage inflatie hadden."

Hasekamp ziet nog geen aanwijzingen dat de inflatie aan het eind van volgend jaar nog steeds op zo'n abnormaal hoog niveau is, ondanks dat de hoge inflatie toch van langere duur is dan in eerste instantie werd aangenomen.

"De verwachting is nog steeds: de capaciteitsknelpunten zijn tijdelijk, de stijging van de energie- en grondstoffenprijzen is tijdelijk, dus op een gegeven moment zal die inflatie weer gaan zakken", vat hij het samen.

Centrale banken aan zet

Mocht dit niet gebeuren, dan is het in eerste instantie aan centrale banken om in actie te komen en hun monetaire beleid te verkrappen, zegt Hasekamp. Niet aan de politiek, ook al holt de hoge inflatie de koopkracht uit.

"Ga nu niet al te hijgerig reageren op elk cijfer, want we hebben nu juist met elkaar regels afgesproken om het gestructureerd te doen", zegt Hasekamp.

Zo zet hij z'n vraagtekens bij de eerste compensatieregeling vanwege de hoge energieprijzen van het demissionaire kabinet. "Ik snap dat natuurlijk volledig vanuit politieke redenen, en het is belangrijk om iets te doen voor armere gezinnen, maar ik denk dat de overheid wel voorzichtig moet zijn met deze manier van compenseren", aldus Hasekamp. "Die komt bij iedereen terecht en dan is de vraag, is dat dan wel handig om dat zo te doen?"

Eigenlijk onhandig dus?
Lachend: "Ja. Maar goed."

De overheid moet oppassen dat het vanuit goede bedoelingen de situatie niet juist verergert, waarschuwt Hasekamp. "Er zijn natuurlijk allerlei plannen om extra uitgaven te doen. En dat kan vanuit het langetermijnperspectief verantwoord zijn, maar ik zou wel oppassen om het op de hele korte termijn te gaan doen omdat je juist op dat moment dan de huidige knelpunten vergroot."

Hij wijst op de achterblijvende investeringen in de bouw en industrie, vanwege tekorten aan bijvoorbeeld chips. "En als de overheid dan ook nog eens extra gaat investeren dan vergroot je op korte termijn het tekort aan materialen en mensen. En dat leidt natuurlijk tot extra prijsstijgingen", vat hij samen.

Hasekamp was nog geen twee weken begonnen als directeur bij het CPB toen Nederland in lockdown ging. "Dat was bizar, die tijd als je erop terugkijkt. Niemand had ooit eerder zoiets meegemaakt."

Starten in een organisatie waar hij nog niet de mensen kende, in zo'n onzekere situatie, was 'wel even aanpoten'. "Gelukkig konden we snel omschakelen naar werken op afstand, dat ging eigenlijk verrassend goed."

Hasekamp werkte in die tijd zo'n een à twee dagen op kantoor, net als op het moment van dit interview, halverwege december. Het huidige thuiswerken kwam toch weer als een verrassing, afgezet tegen de zomer toen er weer veel meer kon. "En was de verwachting dat we alweer naar de eindfase van de crisis gingen", weet Hasekamp nog.

Verwachtingen die niet uitkomen, dat gold toch ook voor de ramingen van het CPB, dat er in de afgelopen periode regelmatig naast zat? Verklaarbaar, vindt Hasekamp. "Het bijzondere van deze crisis is dat het van buiten de economie komt", legt hij uit. "Dat betekent in zekere zin dat je economische ramingen onvoorspelbaarder zijn. Dat is ook de reden dat we met scenario's hebben gewerkt: als dit en dit gebeurt met de pandemie dan verwachten we uiteindelijk dit en dit als gevolgen voor de economie."

En wordt er goed genoeg geluisterd? 
"Ik denk van wel. Het lastige is, zo'n pandemie is een exponentiële ontwikkeling. Je ziet dat we niet gewend zijn om in beleid te acteren op iets dat in drie weken tijd vertienvoudigd kan zijn. Dat betekent dat het ook te simpel is om te zeggen: houd maar open of sluit maar."

Wat ontbreekt, is langetermijnperspectief. Dat de economie en het bedrijfsleven zich moet aanpassen is zonneklaar, alleen in welke richting nog niet. "Mensen en bedrijven hebben een zekere mate van zekerheid nodig", zegt Hasekamp.

Daarbij hoort ook de optie van het kwijtschelden van schulden bij bedrijven die in principe gezond zijn maar door de lockdowns flink in het krijt staan bij de fiscus. "Je moet dat niet generiek doen, want dan straf je diegenen die netjes belasting hebben betaald en daar misschien best krom voor hebben gelegen."

Dit is toch een herhaling van zetten, van wat jullie eerder dit jaar hebben geadviseerd. Worden jullie niet een beetje ongeduldig inmiddels?
"Ik denk dat de hele samenleving een beetje ongeduldig wordt. De term Groundhog Day is natuurlijk ook gevallen. We hebben toch al een keer eerder in deze situatie gezeten, je kan het geen acute crisis meer noemen", aldus Hasekamp.

Of de plannen van het kabinet Rutte IV een oplossing bieden, wil de CPB-directeur niet zeggen tijdens het interview dat plaatsvond voor de presentatie van het regeerakkoord. Formateur Mark Rutte heeft het planbureau inmiddels gevraagd om het coalitieakkoord nu al door te rekenen, iets wat de coalitie in eerste instantie niet van plan was. Volgens Hasekamp is er in ieder geval wel overeenstemming over 'waar de uitdagingen liggen'.

"Arbeidsmarkt, wonen, klimaat. En het verdienvermogen van de Nederlandse economie." Met de werkgelegenheid zit het wel snor, maar de productiviteitsontwikkeling is relatief laag, legt Hasekamp uit. Tijd om te investeren in kennis en innovatie, adviseert hij. "En ook daar denk ik krijg je veel handen voor op elkaar in Den Haag."

Maar er worden ook nog steeds pogingen gedaan om wat 'oude economie'-bedrijven hier te houden? 
"Ik denk dat je naar de toekomst toe wel goed moet nadenken over wat voor soort activiteiten je in Nederland wil hebben." Hij ziet een kentering in hoe er gedacht wordt over het vestigingsklimaat. "Van de gedachte dat alle bedrijvigheid goed is naar dat je wat meer moet kijken naar verdienvermogen op de lange termijn, duurzaamheid en al dat soort zaken."

Dus dat Shell vertrekt, dat is dan niet zo erg?
Lachend: "Daar zal ik maar geen commentaar op geven."

Hasekamp is sowieso behoedzaam, hij wil niet in de hoek van politiek commentator gedrukt worden, zo zegt hij. "Als de overheid een besluit heeft genomen, dan is het niet aan mij om voortdurend te proberen om dat besluit terug te draaien."

Het bevalt hem goed dat hij wat meer afstand heeft tot de politiek, in vergelijking met zijn vorige baan als topambtenaar op het ministerie van Financiën. "De afstand tot de politiek en daarmee de controle over de eigen agenda", noemt hij als grootste verschil tussen die twee banen.

"Als directeur-generaal op een ministerie, of welke topambtelijke functie dan ook, dan sta je gewoon in dienst van de politiek, van de minister, de Tweede Kamer. En dat betekent dat je letterlijk bijna achter de politiek aanholt", legt hij uit.

"Op het moment dat er iets speelt in de actualiteit, dan kan je niet zeggen 'laat maar even voorbijgaan', dan moet je daarop reageren. Bij het CPB hoeven wij daar niet gelijk in mee."

Als ambtenaar kun je ook tegen je minister zeggen: zoek het nou even beter uit, voordat je een besluit neemt?
"Ja, dat gebeurt ook voortdurend. Die rol had ik ook, als het ging om fiscale maatregelen. En tegelijkertijd: op het moment dat je twee keer hebt gezegd 'ik zou toch meer tijd nemen of ik zou het anders doen of ik zou dit' en de politiek zegt 'ja maar we willen toch dit', dan ben je wel gehouden om dat te gaan uitwerken."

Hierdoor heb je als ambtenaar minder vrijheid, inhoudelijk en vooral qua timing. "Het is vanuit ministeries toch ook gewoon lastiger om de actualiteit even te laten liggen." Hasekamp is blij waar hij nu zit. "Dit is een hele mooie rol."

En dat niet alle adviezen worden opgevolgd?
"Nee, dat heb ik ook nog nooit anders meegemaakt. Dat zou ook niet goed zijn. Wij adviseren vanuit een bepaalde invalshoek en uiteindelijk heeft de politiek een bredere invalshoek en hoop ik altijd dat ze onze adviezen meenemen, maar dat wil niet zeggen dat ze die een op een moeten opvolgen", besluit hij.