Waarom de inflatie zo hoog is en waarom we er maar aan moeten wennen

Zeven topeconomen geven op verzoek van de Tweede Kamer hun visie op de huidige extreem hoge inflatie. Hoe we erin verzeild zijn geraakt, dat is wel helder. Maar hoe en vooral wanneer komen we er weer vanaf?

Waarom is de inflatie zo hoog?

Energie

De sterk gestegen energieprijzen stuwen de inflatie enorm, daarover is iedereen het wel eens. En dan gaat het niet alleen om de sterk gestegen gasprijs, maar ook om de olieprijs. Dat drijft de energierekening en de tankbon op, maar nog veel meer.

Ga maar na: bij hogere gasprijzen wordt ook het verbouwen van voedsel uit kassen duurder, en dat betaal jij. En wat te denken van de stijgende transportkosten voor alles wat vervoerd moet worden. En ja, ook dat betaal jij uiteindelijk.

Corona

Het inflatiespook roert zich echter al langer, en dat heeft alles te maken met het herstel van de coronapandemie. "Het krachtige herstel van de economieën na de recessie van 2020, betekende dat de vraag naar goederen en diensten in rap tempo aantrok. Het aanbod kon die stijging om verschillende redenen niet bijhouden", schrijft monetair econoom Edin Mujagic. Met alle gevolgen van dien.

Zo explodeerde de prijs van goederenvervoer per schip van China naar Europa, omdat er te weinig plek was voor alle bestelde spullen. Eenmaal aangekomen in de haven van bestemming kwamen de spullen stil te liggen omdat de havens het niet aankonden, vervolgens kampen Europese landen met een tekort van vele tienduizenden chauffeurs om de spullen naar de bestemming te brengen.

"Daardoor stegen de transportkosten ook behoorlijk, wat uiteindelijk werd doorberekend in de prijs van producten wanneer die in de winkels kwamen te liggen."

In onderstaande video legt Frederieke Hegger uit waarom loonsverhogingen de inflatie alleen maar erger maken:

Die flessenhalzen in de economie worden volgens hoogleraar monetaire economie Lex Hoogduin extra versterkt door al het geld dat huishoudens en bedrijven hebben opgepot tijdens de crisis, dat nu los komt. Dat versterkt de vraag nog meer, waardoor tekorten ontstaan en de prijzen verder stijgen.

De ECB...

Dat brengt ons meteen bij de volgende boosdoener, volgens meerdere economen: de Europese Centrale Bank (ECB). De ECB pompte al ver voor de pandemie ongelooflijk veel geld de economie in, en heeft dat tijdens corona nog verder opgeschroefd.

"De hoeveelheid geld in handen van burgers en bedrijven is tijdens de coronacrisis sterk gegroeid", aldus Hoogduin. Dat geld wordt nu massaal uitgegeven, waardoor de prijzen omhoog gaan.

"Als inflatie een vuurtje is, dan is de geldhoeveelheid het brandhout dat het vuur aan de gang houdt", beaamt Mujagic. En de ECB is nog steeds niet gestopt met brandhout toevoegen, waardoor de inflatie weleens langer kan aanhouden dan je zou verwachten op basis van de incidentele oorzaken als coronatekorten en hoge energieprijzen.

...maakt het erger

Hoogleraar monetaire economie Sweder van Wijnbergen denkt dat de ECB het alleen maar erger maakt nu. Hij merkt op dat de verwachting dat de inflatie niet snel gaat verdwijnen, komt doordat de ECB maar blijft stimuleren. Een gevolg daarvan is dat ook de lonen harder stijgen omdat ook werknemers hun koopkracht op peil willen houden. En stijgende lonen zorgen voor, je raadt het al, meer inflatie.

Ook bedrijven laten de prijzen sneller stijgen omdat ze geen vertrouwen hebben dat de ECB ingrijpt, denkt Mujagic. "Het gevolg kan zijn dat bedrijven, die een tijdelijke stijging van de kosten kunnen opvangen zonder die door te berekenen naar de consument, dat wel gaan doen omdat de centrale bank geen aanstalten maakt de te hoge inflatie terug in het hok te dwingen."

Hoe lang blijft de inflatie?

Die vraag is veel moeilijker te beantwoorden, zo blijkt. Aan de ene kant zijn er veel redenen om aan te nemen dat het in de loop van het jaar beter wordt.

Dat is ook de verwachting van de ECB, schrijft onder meer hoogleraar monetaire economie Casper de Vries. "De gedachte is dat aanvoerketens en productieprocessen weer zullen normaliseren op het moment dat de pandemie wegebt. In zoverre de sprong in energieprijzen eenmalig is, zal dit de inflatie ook niet verder opdrijven." Maar het duurt volgens hem wel even voordat het effect van zo'n sprong volledig is doorgewerkt.

Er zijn ook wereldwijde ontwikkelingen die blijvend de inflatie laten oplopen. Zoals vergrijzing bijvoorbeeld. Daardoor moeten uiteindelijk minder mensen het werk doen, waardoor arbeid schaarser wordt en de lonen stijgen. Dat maakt spullen die door die mensen gemaakt worden weer duurder.

De economen zijn het er min of meer over eens dat als de grote schokken achter de rug zijn de inflatie inderdaad wel af zal nemen, maar het is maar zeer de vraag of dat zo richting het gewenste niveau van een procentje of 2 gaat, of toch hoger blijft.

Minder laten produceren in lagelonenlanden (deglobalisering), vergrijzing, het ruime ECB-beleid én de energietransitie worden vaak genoemd als factoren die de inflatie hoger houden dan we zouden willen.

Waarom doet de ECB dan (bijna) niks?

Formeel heeft de ECB eigenlijk maar een echt doel: de inflatie stabiel rond de 2 procent houden. Maar waarom doen ze dat dan niet? Ten eerste, zoals al gezegd, verwacht de ECB dat de huidige inflatie tijdelijk is en dus zou ingrijpen niet nodig zijn. Overigens begint hier wel wat te verschuiven. Na de laatste vergadering van de ECB liet de centrale bank weten dat het aankoopprogramma wel degelijk versneld wordt afgebouwd.

Ten tweede is het maar zeer de vraag of de ECB echt iets kan doen. Immers, de hoge prijzen voor gas en olie dalen niet als de ECB minder geld in de economie pompt.

Maar de ECB zit ook klem, ziet onder andere Hoogduin. Minder schuld opkopen en de rente verhogen zouden de inflatie wellicht kunnen beteugelen, maar tegelijkertijd zijn er landen in Zuid-Europa die een ongelooflijk grote schuld hebben en moeten vrezen voor stijgende rentes. "Daardoor is de ECB in een hachelijke situatie terechtgekomen", aldus de hoogleraar.

"Relatief beperkte renteverhogingen met het doel om de inflatie in te dammen, zouden een financiële en economische crisis tot gevolg kunnen hebben, met ook hernieuwde twijfel aan de houdbaarheid van de euro." En een nieuwe financiële crisis in de eurolanden is wel het allerlaatste dat we willen.