Energieplafond kan 40 miljard kosten: waar komt dat geld vandaan?
Het kabinet trekt tientallen miljarden uit om het prijsplafond op de energieprijzen te bekostigen. In het slechtste geval zelfs 40 miljard. Daar komt dan ook nog een bak geld bij waarmee de energierekening van mkb'ers moet worden gedempt. De grote vraag is nu waar die miljarden vandaan gehaald gaan worden. Het kabinet zelf is daar in ieder geval nog niet over uit.
Eerst even de cijfers op een rij. De verwachting is nu dat de compensatie voor de hoge energierekening van huishoudens zo'n 23,5 miljard euro gaat kosten. Van dat bedrag staat 2,6 miljard euro vast. Dat is bedoeld voor de tegemoetkoming van 190 euro die alle huishoudens in november en december dit jaar krijgen.
Compensatie voor energieleveranciers
De overige 20,9 miljard euro is het geraamde bedrag dat de overheid kwijt denkt te zijn aan het prijsplafond op elektriciteit en gas dat ingaat op 1 januari 2023. De tarieven die het kabinet daarbij aanhoudt, zijn 1,45 euro per kubieke meter gas en 0,40 cent per kilowattuur elektriciteit. Dat gaan huishoudens tot een bepaald verbruik betalen.
De overheid compenseert het verschil met de marktprijs aan energiemaatschappijen. Een hogere gas- of elektriciteitsprijs maakt dit prijsplafond duurder voor de overheid, omdat de compensatie dan ook hoger wordt.
De 20,9 miljard euro die nu geraamd staat, is een bedrag dat is gebaseerd op de gemiddelde energieprijzen van 29 september. Als die prijzen in 2023 weer stijgen naar het niveau van eind augustus, kan het prijsplafond de overheid bijna 20 miljard euro meer kosten. In totaal kom je dan uit op 40,1 miljard.
Andersom kan het prijsplafond ook goedkoper uitvallen. Als de energieprijzen dalen naar het niveau van 1 juli, lopen de kosten terug naar 9 miljard euro.
Hoe gaan we dat betalen?
Dan de vraag: hoe wil het kabinet deze bedragen bekostigen? Deels met de 5,4 miljard euro die in de Miljoenennota gereserveerd was voor het verlagen van de energiebelasting (die nu niet doorgaat). Ook denkt het kabinet dit jaar nog een solidariteitsheffing van 1,5 miljard euro op te kunnen halen bij bedrijven in de olie-, gas-, kolen- en raffinagebranche.
In onderstaande video leggen we uit hoe het prijsplafond werkt:
In totaal is daarmee naar verwachting zo'n 7 miljard euro van de uitgaven aan het prijsplafond gedekt. En dat betekent ook dat er voor 16,6 miljard euro nog geen dekking is. Die zal in het voorjaar worden ingevuld, schrijft de minister van Financiën in een nota. Ook voor de steun aan de energie-intensieve mkb zal nog ergens budget vandaan moeten komen.
'Een gat houd je sowieso'
"Ik snap wel dat deze dekkingsvraag vooruitgeschoven is naar het voorjaarsoverleg", zegt Bas ter Weel, hoogleraar Economie aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van economisch onderzoeksbureau SEO. "Het kan ook nog meevallen, met een zachte winter en een gasprijs die wellicht normaliseert. Dan heb je dit geld misschien niet allemaal nodig."
Mocht het geld tóch nodig zijn, dan denkt het kabinet er nog over om energiemaatschappijen extra te belasten. Of dat haalbaar is, is nu nog onduidelijk. "Denk bijvoorbeeld aan Vattenfall: is dat een Zweeds of een Nederlands bedrijf? Hoe pak je dat dan aan?", zegt Ter Weel. "De vennootschapsbelasting zou wat opgetrokken kunnen worden, maar dat levert misschien 1 of 2 miljard euro op. Een gat houd je sowieso."
Om het gat te dichten heeft het kabinet volgens Ter Weel twee opties: geld lenen of binnen de huidige begroting geld vinden. Hij denkt niet dat dat laatste gaat gebeuren. "De verantwoordelijk minister zou dat geld moeten vinden, maar we zitten nu in een crisissituatie. Dan geldt die redenering niet."
Lenen, dus. "Daarmee loopt de staatsschuld op, dat kunnen we wel lijden. Het begrotingstekort neemt ook toe, en dan kom je misschien wel boven de Europese norm van 3 procent."
Het begrotingstekort op laten lopen is een bijzonder onverstandig plan, vindt Lex Hoogduin, hoogleraar Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. De overheid jaagt daarmee de inflatie aan. "Er zal met spoed gezocht moeten worden naar dekking voor het hele bedrag. Het kabinet en ook de Tweede Kamer zullen keuzes moeten maken, in plaats van uitgave op uitgave te stapelen."
'Geld moet ergens anders vandaan komen'
De situatie is voor veel huishoudens heel pijnlijk, erkent hij. "Maar we hebben nog te veel de gedachte dat we dit kunnen oplossen als de overheid maar iedereen compenseert. Alleen kun je je niet uit deze energiecrisis stimuleren, dat maakt het alleen maar erger."
Wat hem betreft zijn er twee opties: de belastingen verhogen of uitgaven verlagen. "Dit steunpakket is al heel erg groot, de steun voor het mkb komt er ook nog bij. Dat geld had ergens anders vandaan gehaald moeten worden. De afweging had moeten worden gemaakt: hoeveel is het ons waard om dit te doen? Niet eerst met een pakket komen, dat verruimen en dan opeens tot de ontdekking komen dat het tientallen miljarden kost."