De Nieuwe Zijderoute: kans of bedreiging?
China strooide dit weekend opnieuw met vele miljarden en beloofde landen die zich aansluiten bij de Nieuwe Zijderoute een goudomrande toekomst. Het Westen twijfelt: is dit een kans of een bedreiging? En wat is die Nieuwe Zijderoute nou precies?
Toen China na eeuwen van wereldleiderschap op het gebied van onderwijs, handel en wetenschap instortte, zei Napoleon Bonaparte: "China is een slapende leeuw. Maar wanneer ze wakker wordt zal ze de wereld op haar grondvesten doen schudden."
Dat ontwaken lijkt nu te gebeuren. Na decennia van leiders die de blik naar binnen richtten en werkten aan de binnenlandse economie, kijken de Chinezen nu over hun landsgrenzen heen. President Xi Jinping is autoritairder, nationalistischer en tegelijkertijd internationaler ingesteld dan zijn voorgangers. Hij werkt hard aan zijn nalatenschap: een Nieuwe Zijderoute. 'Globalisering 2.0' noemt China dat zelf.
Het laat het Westen vertwijfeld achter: is dit een kans of een bedreiging?
1. Wat is de Nieuwe Zijderoute?
Het grootste infrastructurele project ooit. Middels snelwegen, spoorlijnen, pijpleidingen en havens moet China haar snel gegroeide economie beter aansluiten op een groot deel van de rest van de wereld.
In de praktijk betekent het dat er grofweg twee routes komen: een landroute die vanuit China dwars door het binnenland via Kazachstan, Oezbekistan, Kyrgyzstan en het Midden-Oosten via Turkije in uiteindelijk West-Europa uitkomt. De andere route is een maritieme route waar Indonesië, Maleisië, vele Aziatische landen maar ook Kenia en uiteindelijk Griekenland deel van uitmaken. Ongeveer 65 landen zijn betrokken.
De Nieuwe Zijderoute in hoofdlijnen gaat over land én water. Beeld: RTL Z
Volgens president Xi is het een 'win-win' voor iedereen: handel neemt toe en zo worden we allemaal rijker en vrediger. Chinese kranten schrijven in opdracht van de Communistische Partij vrijwel dagelijks lovende stukken over het megaproject, dat officieel 'Eén gordel één weg' heet. In het Chinees klinkt dat een stuk lekkerder dan in het Nederlands of Engels, dus spreken we hier liever over de Nieuwe Zijderoute.
2. Hoeveel geld kost dit China?
Een biljoen dollar aan investeringen en ontwikkelingshulp, volgens president Xi zelf. Daarmee worden hogesnelheidslijnen, snelwegen en havens gebouwd en soms zelfs cadeau gedaan aan landen in ontwikkeling. "Ter vergelijking: het Marshallplan was een tiende van dit project. Het is het grootste globaliseringsproject ooit", zegt Jan van der Putten, schrijver van meerdere boeken over China en oprichter van Eyes on China.
3. Waarom doet China dit?
"Voor China is dit project van levensbelang", zegt Van der Putten. "China kampt met gigantische overproductie. Om dat kwijt te kunnen heeft het de rest van de wereld hard nodig." Daarnaast hangt de toekomst van de Communistische Partij, de enige politieke partij die China rijk is, af van dit project. "Zolang de economie blijft groeien wordt opstand voorkomen."
In die zin is het een logische volgende stap. Eerst heeft China haar binnenlandse economie opgebouwd, nu treden ze daarmee naar buiten. Daarnaast is het een manier om de invloedssfeer te vergroten, zegt Frank Pieke professor aan de Universiteit Leiden en schrijver van onder andere 'China, een gids voor de 21e eeuw'.
4. Bedreiging of kans?
Dat ligt er aan wie je het vraagt. Voor veel landen is het een uitgelezen kans, zij pakken de potten met geld gretig aan. De Griekse premier, die een toch al moeizame relatie heeft met het IMF, had afgelopen weekend een goed onderhoud met de Chinese president Xi. "Dat voorspelde ik drie jaar geleden al", zegt Van der Putten.
De belangen die China heeft in de Griekse haven van Piraeus zijn in recente jaren flink toegenomen en op kaartjes van de Nieuwe Zijderoute prijkt Griekenland als belangrijk eindstation. Van der Putten: "Juist op plekken waar het Westen het heeft laten afweten worden Chinese alternatieven interessant."
Toch moeten we volgens Pieke in het oprukkende China geen bedreiging zien. "Wij moeten zelf definiëren wat ons belang is en dat gezamenlijk uitdragen als Europese Unie. Een snelweg van Athene naar centraal Azië, wat vinden we daar zelf eigenlijk van? Dat moet je eerst vaststellen." Helaas ontbreekt het volgens de professor, zoals wel vaker, aan een gezamenlijke strategie: "China heeft vrij spel op dit moment. Later gaan we waarschijnlijk hen ervan beschuldigen dat ze ons uit elkaar hebben gespeeld. Maar dat doen we zelf."
5. Verandert dit de wereldorde?
In zekere zin wel. China legt al jarenlang steeds meer gewicht in de geopolitieke weegschaal en handelt daar sinds het aantreden van Xi Jinping ook steeds nadrukkelijker naar. Barack Obama was zich zeer bewust van deze verschuiving en probeerde middels handelsverdrag TPP de Amerikaanse invloed in Azië te bewaken.
Met het aantreden van Donald Trump is die strategie radicaal gewijzigd: een van zijn eerste decreten was een dikke streep door dat verdrag zetten. "Een godsgeschenk voor Xi Jinping", noemt Van der Putten dat. Volgens hem springen de Chinezen graag in het gat wat de Amerikanen zo achterlaten.
Pieke maakt zich daar minder zorgen om. "Trump trekt samen met de Chinezen op als het gaat om Noord-Korea en over andere conflicten in de regio hoor je momenteel nog maar weinig." Juist het respecteren van een Chinese invloedssfeer lijkt rust te brengen.
Wat wel zeker is is dat met het 'Eén gordel één weg' project alternatieven zijn ontstaan voor het IMF en de Wereldbank, de naoorlogse instituten die de vanzelfsprekende verantwoordelijkheid hadden als het op ontwikkelingssamenwerking ging. "Al moeten we dat niet overdrijven", zegt Pieke. "De Wereldbank is veel minder Westers geworden de afgelopen jaren."
Ook binnen het IMF is China sterker geworden. Het oprichten van eigen Aziatische investeringsbanken heeft traditioneel Westerse instituties gedwongen 'Chinezer' te worden.
6. Wat doet Nederland?
Nederland toont zich twijfelachtig volgens Pieke. "De economische kansen zijn evident maar binnen ministeries wordt nog getwijfeld. We kijken dan toch liever richting Amerika."
De Rotterdamse haven is inmiddels zichzelf nadrukkelijk aan het opwerpen als eindstation van de treinverbindingen die deel uitmaken van de Nieuwe Zijderoute. "Maar er is geduchte tegenstand van andere havensteden, met als belangrijkste Duisburg", zegt Pieke.
Van der Putten lacht: "Toen ik een paar jaar geleden in een havenstad ten noorden van Shanghai was, zag ik een bordje met een pijl naar Rotterdam: '10.000-en-nog-wat kilometer' stond daarop." Inmiddels komen er al Chinese treinen aan in Rotterdam, maar of het ook het echte eindstation zal worden is nog maar de vraag. "Rotterdam loopt echt economisch gevaar als dat niet gebeurt", aldus Pieke.