Wapenhandel stijgt, kunnen Nederlandse bedrijven meeprofiteren?
De uitgaven voor defensie gaan wereldwijd omhoog. Ook in Nederland zijn heel wat bedrijven die defensiematerieel leveren. Kunnen zij een graantje meepikken?
De wereld wordt er niet veiliger op en de militaire uitgaven gaan wereldwijd omhoog. En daar zullen ook Nederlandse ondernemingen van kunnen profiteren, denkt Siemon Wezeman, senior onderzoeker bij Stockholm Instituut voor Internationaal Vredesonderzoek (Sipri). Een deel van de extra uitgaven zal immers ook naar materieel gaan.
In totaal werd er wereldwijd in 2018 1,8 biljoen dollar (+2,6 procent) uitgegeven aan wapens. Vorig jaar verkochten de honderd grootste wapenfabrikanten in de wereld voor 420 miljard dollar, dat is een stijging van bijna 5 procent. Er staan geen Nederlandse bedrijven in de top-honderd, toch zijn er heel wat bedrijven uit ons land die wapens leveren.
Airbus
Er staat overigens wel een Nederlands bedrijf in de top-10. Op nummer zeven staat namelijk Airbus, dat niet alleen vliegtuigen voor de civiele luchtvaart levert, maar ook voor militaire doeleinden.
Maar Airbus is alleen in naam Nederlands, om fiscale redenen staat het hoofdkantoor hier. De productie vindt in andere landen plaats.
Damen
Een groot Nederlands bedrijf, dat onder meer marineschepen bouwt, is Damen. Soms staan ze wel in de wereldwijde top-100 van leveranciers van defensiematerieel, maar dat hangt er vanaf of ze in een bepaald jaar meer of minder schepen kunnen afleveren, legt Wezeman uit.
Damen merkt wel dat er 'eindelijk' meer geld beschikbaar is voor defensie, maar dat is na decennia van bezuinigingen, zegt woordvoerder Robin Middel. Damen doet ook aan reparatie en modernisering van bestaande schepen, die markt is op een gelijkmatig niveau gebleven.
'Alleen vervanging'
Er komen flinke orders op de markt, zo krijgt de Nederlandse marine een nieuw bevoorradingsschip en de Nederlandse en Belgische marine krijgen samen in totaal vier fregatten. Die zijn aan Damen gegund, maar de contracten moeten nog worden getekend, aldus Middel. Er is nog geen ontwerp, zodat de exacte bedragen nog niet precies bekend zijn, zegt hij.
Bij de vervanging van de twee Nederlandse fregatten gaat het ministerie van Defensie uit van een bedrag van tussen de 1 en 2,5 miljard euro. Bij het nieuwe bevoorradingsschip gaat het om een bedrag van tussen de 250 miljoen en 1 miljard euro. Van die bedragen is circa 35 procent voor Damen, de rest gaat naar toeleveranciers, waaronder Thales, aldus de woordvoerder van Damen.
Het gaat hier om opdrachten voor schepen die vervangen worden, zegt Middel. Dat geldt voor de fregatten, maar ook voor het bevoorradingsschip, aldus de woordvoerder. Enkele jaren geleden werd er namelijk een bevoorradingsschip uit de vaart genomen. Het nieuwe schip komt daar nu voor in de plaats. Dit is dus geen groei van de bestaande capaciteit van de marine, aldus Middel.
Onderzeeërs
De vier onderzeeërs die Nederland gaat bestellen zijn ook ter vervanging van bestaande onderzeeërs. Ook daarvan zouden de bouwers van Damen kunnen profiteren. Damen is met het Zweedse Saab namelijk één van de drie combinaties die nog in de race zijn om de opdracht binnen te slepen, werd gisteren bekend. Het Spaanse bedrijf Navantia is afgevallen.
Het uiteindelijke contract wordt waarschijnlijk in 2022 gegund, meldde staatssecretaris Barbara Visser gisteren aan de Tweede Kamer. Bij de bouw van de vier onderzeeërs gaat het om een order van minimaal 2,5 miljard euro.
Damen bouwt vaak de rompen van schepen in Roemenië. De afbouw, dus alle systemen die er ingaan, gebeurt dan in Nederland, bij Damen Schelde Naval Shipbuilding in Vlissingen. Die systemen zijn het meest complexe gedeelte, aldus Middel. De systemen zijn onder meer van Thales (zie hieronder). Bij Damen in Vlissingen werken nu zo'n 500 mensen. De bouw van de fregatten en het bevoorradingsschip moet in principe met de huidige werknemer kunnen, aldus Middel.
Damen levert ook schepen aan andere landen, zoals Mexico en Indonesië. Die internationale markt is de laatste tijd gewoon doorgelopen, zegt Middel.
Fokker
Een ander bedrijf dat defensiematerieel maakt is GKN Fokker. Na de ondergang van Fokker, in 1996, kwam het in handen van Stork, dat het in 2015 verkocht aan het Britse GKN Aerospace. GKN Fokker, zoals het bedrijf nu heet, zit in Nederland in Papendrecht, Woensdrecht, Hoogeveen en Helmond. Daarnaast zit het in Hoofddorp en op Schiphol, maar niet voor defensie-opdrachten.
"Wij maken geen eindproducten, we zijn toeleverancier voor vliegtuigfabrikanten, dus wij merken het altijd pas later en indirect als er meer geld wordt uitgegeven", zegt Marianne Mulder, woordvoerder van GKN Fokker.
JSF
GKN Fokker merkt wél dat de productie van de F35, beter bekend als de JSF (het belangrijkste militaire programma voor het bedrijf), langzamerhand richting serieproductie gaat, maar dat schema ligt al lang van tevoren klaar, aldus Mulder.
Die stijgende lijn blijkt uit de jaarlijkse voortgangsrapportage 2019 van het ministerie van Defensie. In Nederland zijn nog meer bedrijven die meeprofiteren van de bouw van de JSF. De totale omzet van de Nederlandse industrie die samenhangt met het toestel stijgt volgens Defensie dit jaar van 138 miljoen euro tot 350 miljoen euro. Dat zal toenemen tot 529 miljoen euro in 2022.
Voor alle JSF's
GKN Fokker levert onder meer stuurvlakken, bekabeling, stophaken en de deuren en kleppen die tijdens de vlucht open en dicht gaan. Die onderdelen worden voor alle JSF-toestellen in de wereld gemaakt.
GKN Aerospace, waar GKN Fokker dus onder valt, had vorig jaar een omzet van 4,1 miljard dollar. Welk deel voor rekening is van de JSF wil het bedrijf niet zeggen.
In Nederland werken er 600 mensen aan het JSF-programma, ongeveer de helft daarvan in Hoogeveen. Vanwege de opschaling van de productie van de JSF zijn er meer onderdelen nodig en daarvoor is er in Hoogeveen een hal bijgebouwd. Er zijn daar 150 medewerkers aangenomen, een deel daarvan werkt aan onderdelen voor de JSF, maar een uitsplitsing zegt Mulder niet te kunnen geven geven, omdat ze deels voor de JSF en deels aan civiele projecten werken.
Thales
Nóg een Nederlands bedrijf in buitenlandse handen is Thales, onderdeel van het Franse Thalesconcern. Dat stond in 2018 op de tiende plek van de lijst met grootste wapenfabrikanten ter wereld. Thales in Nederland zit in Hengelo, Delft, Huizen en Eindhoven. In totaal zijn er in Nederland 2200 werknemers, waarvan zo'n 1400 in Hengelo.
De omzet van Thales bij de divisie Defence and Security steeg in de eerste negen maanden met 6,6 procent en zonder rekening te houden met valutaschommelingen zelfs met 7,7 procent. Het concern spreekt van een brede groei, in onder meer de categorieën beveiliging van het luchtruim, optronica, rakettechnologie en systemen voor gevechtsvliegtuigen en marineschepen.
Hoe dat is voor de Nederlandse activiteiten wil Thales niet kwijt. Thales Nederland behaalde vorig jaar een omzet van 495 miljoen euro. Daarvan werd 80 procent geëxporteerd. Vorig jaar kwam 85 procent van de omzet van Thales in Nederland van defensie-opdrachten. Door de overname van Gemalto zal die verhouding wijzigen en zal een minder groot deel uit de defensiesector komen.
Radarsysteem fregatten
Thales werkt in Nederland aan onder meer AWWS, dat is het systeem dat de nieuwe fregatten voor de Nederlandse en Belgische marine moet beschermen tegen raketten die op ze worden afgevuurd, door ze op te merken, waarna ze kunnen worden neergeschoten.
Welk bedrag hiermee is gemoeid, dat is nog niet te zeggen, aldus Thales. Volgens Damen is, zoals hierboven gezegd, 65 procent van het bedrag dat is gemoeid met de bouw van nieuwe schepen voor toeleveranciers, zoals Thales. Maar er is een hele lijst van Nederlandse bedrijven die toeleverancier zijn.
Thales zegt in gesprek te zijn met de overheid over de configuratie. Daarom zou het niets kunnen zeggen over de vraag welk deel van de opdracht voor de nieuwe fregatten voor het bedrijf zijn.
Bij de bouw en bewapening van het nieuwe bevoorradingsschip zegt Thales niet betrokken te zijn.
Voor de JSF aast Thales op een order van een aantal miljoenen euro's voor koelsystemen die ervoor zorgen dat sensors blijven werken. De gunning heeft nog niet plaatsgevonden.