Alarm! Straks drinken we alleen nog slappe oploskoffie

De fusies en overnames rolden over elkaar heen de laatste jaren in de koffie-industrie. Met als resultaat dat met het Zwitserse Nestlé (van onder meer Nespresso) en Duitse JAB (van onder meer Douwe Egberts en Piazza d'Oro) er twee wereldwijde koffiegiganten zijn ontstaan. Op gepaste afstand staat het Italiaanse Lavazza op plek drie.

Samen zijn ze goed voor ruim een derde van de wereldmarkt in koffie die 200 miljard euro groot is. De groei zit voor deze bedrijven vooral in kant-en-klare koffieverkoop, zowel warm als koud in winkels en koffiebars. En in het feit dat in landen als China koffie ook steeds populairder wordt.

Venijnig

Maar de groeiende populariteit van koffie bij consumenten gaat volgens de Koffiebarometer gepaard met steeds slechtere economische perspectieven voor de ruim twintig miljoen koffieboeren wereldwijd. Volgens Bram Verkerke van Solidaridad, een organisatie die meewerkte aan de barometer en werkt aan de verduurzaming van productieketens van onder meer koffie en cacao, lijkt het erop dat investeerders in de koffie niet doorhebben hoe problematisch de koffiebonenproductie is.

"De stress onder de boeren wordt steeds venijniger", aldus Verkerke. "Door klimaatverandering verliezen ze 20 tot 30 procent van hun opbrengst. Of kunnen ze alleen nog maar Robusta-koffie produceren en niet meer de kwalitatief betere Arabica."

De Robusta-boon is beter bestand tegen veranderende weersomstandigheden en ziektes. Maar de Robusta-koffie wordt veel minder lekker gevonden en is vooral bedoeld voor goedkope koffie zoals de oplosbare variant.

De berg op 

Toch lijkt het erop dat er ieder jaar voldoende koffiebonen van kwaliteit op de markt komen. Volgens Verkerke is dat omdat koffieboeren nu nog hoger op de berg hun koffieplantages kunnen uitbreiden.

Dat gaat vaak ten koste van regenwoud al is onduidelijk hoeveel daarvan jaarlijks verloren gaat om plaats te maken voor koffie. Hoger op de bergen is het koeler en vochtiger waardoor de koffieboer daar dan toch nog goede Arabica koffie kan maken. De ontbossing versterkt echter de klimaatverandering.

Daar komt bij dat de opbrengst voor de boeren sinds begin van de jaren '80 gehalveerd zijn. Boeren investeren te weinig in hun plantages omdat ze er het geld niet voor hebben. Vooral boeren in Afrika verdienen steeds minder. De combinatie van lage prijzen, lage productiviteit per hectare, hogere arbeidskosten en ziektes onder de planten dwingt boeren er steeds vaker toe te stoppen met koffie. 

Die grote onzekerheid zorgt er volgens de Koffiebarometer ook voor dat de kinderen van koffieboeren steeds minder belangstelling hebben om de plantage over te nemen. Ze gaan liever iets anders doen, zeker als ze een kans hebben om onderwijs te volgen.

Gloeiende plaat

De vele initiatieven om de leefomstandigheden van koffieboeren te verbeteren zijn volgens Solidaridad een druppel op de gloeiende plaat. "We kunnen met organisaties als de onze enkele duizenden, misschien tienduizenden boeren bereiken. Maar er zijn er meer dan 20 miljoen."

In de Koffiebarometer roepen Conservation International, Cosa, Hivos, Oxfam en Solidaridad de grote koffiemultinationals op om meer naar de basis te kijken. Op dit moment wordt nog maar 0,2 procent van de omzet in de koffieindustrie in verduurzaming van de bonenproductie gestopt. 

"De grote bedrijven moeten samen investeringsplannen maken om boeren hun bedrijf te laten moderniseren, aldus Verkerke. Maar dat bedrijfsleven kan dit volgens hem niet alleen. De markt viert hoogtij in de koffiewereld. Maar die vrije markt kan dit probleem niet oplossen. Overheden zouden moeten ingrijpen en zorgen dat boeren en koffieproducerende landen een sterkere onderhandelingspositie krijgen op de wereldwijde koffiemarkt."