Stork 150 jaar; oprichter Charles Stork was industriële innovator

Wat vieren ze precies in Hengelo?

Daar vieren ze deze maand dat het honderdvijftig jaar geleden is dat machinefabriek Stork naar de stad kwam. Het bedrijf groeide uit tot een van de belangrijkste welvaartbrengers in de regio. Stork bracht werkgelegenheid, maar ook huisvesting en sociale voorzieningen voor de arbeiders. Hengelo eert het bedrijf onder meer met een theaterspektakel, een reeks boeken en een speciale Stork-hamburger.

Wie maakte de machinefabriek groot?

Dat was Charles Stork, een van de belangrijkste Nederlandse industriëlen van zijn tijd. Die waren in het derde kwart van de negentiende eeuw sowieso dun gezaaid, want Nederland liep industrieel gezien ver achter op andere delen van Europa, vooral op Engeland. Tot overmaat van ramp was Nederland door de afscheiding van België in 1830 ook nog eens zijn belangrijkste industriegebieden verloren.

Hoe werd Stork ondernemer?

Charles wordt in 1822 in Oldenzaal geboren als zoon van een rijke postkantoorhouder. In 1835 leent hij 2000 gulden van zijn vader, waarmee hij een klein handweverijtje begint. Hij is op dat moment 13 jaar, en daarmee de jongste ondernemer van Nederland.

Mede omdat hij in de jaren vijftig en zestig hechte relaties opbouwt met kooplieden, financiers en politici in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, groeit Storks invloed als textielondernemer. In 1860 opent hij met broer Jurriaan en een zwager een grote spinnerij en stoomweverij. Dat jaar laat hij samen met twee andere zakenpartners de eerste steen leggen voor een stoomkatoenspinnerij, die in 1862 in bedrijf komt.

Zijn dat de eerste Nederlandse fabrieken die stoomkracht gebruiken?

Nee, stoomkracht wordt vanaf het einde van de achttiende eeuw al in Nederlandse fabrieken toegepast, zij het sporadisch. Begin jaren zestig telde Twente al een aantal fabrieken waar stoommachines werden gebruikt. Wat dat betreft is Charles Stork dus geen voorloper.

Maar tijdens de bouw van de stoomspinnerij - waarvoor de machines moeten worden geïmporteerd uit Engeland - raakt hij ervan overtuigd dat Nederland een eigen machine-industrie nodig heeft. Charles verlegt daarom zijn aandacht van de textiel- naar de machine-industrie. "Als Katoen-Stork is hij begonnen, als IJzer-Stork is hij gestorven", schrijft dagblad Tubantia in 1895.

Hoe pakt Stork dat aan?

In 1868 haalt hij de ijzergieterij en reparatiewerkplaats, die zijn inmiddels overleden broer Coenraad en een plaatselijke smid negen jaar eerder in het nabijgelegen Borne hebben opgericht, naar Hengelo.

Ondanks een moeilijk begin groeit Gebr. Stork & Co binnen enkele decennia uit tot een van de belangrijkste machinefabrieken van Nederland. De onderneming levert niet alleen stoommachines om katoen te spinnen en textiel te weven, maar ook om rijst te pellen, suikerriet te pletten, schepen voort te bewegen en polders droog te malen. Daarmee leverde Stork een belangrijke bijdrage aan de industrialisering van Nederland en de koloniën.

Wat gebeurde er na Storks dood?

Na de dood van Charles in 1895 wordt de machinefabriek voortgezet door zijn zoons, en later zijn kleinzoons. In 1954 fuseerde Stork met Werkspoor tot de Verenigde Machinefabrieken (VMF). In de jaren tachtig stapt VMF Stork uit de zware industrie, en gaat zich richten op de lichtere machinebouw. Het bedrijf verzamelt een waaier aan dochterbedrijven, die textieldruk- en kippenslachtmachines en vliegtuigonderdelen maken, en industriële installaties onderhouden.

Leeft zijn naam nog voort?

Jazeker. In 2008 wordt Stork van de beurs gehaald door een Britse investeringsmaatschappij. De nieuwe eigenaar splitst het conglomeraat op. Het onderdeel dat industriële installaties onderhoudt, wordt in 2015 verkocht aan het Amerikaanse Fluor. Dat bedrijfsonderdeel blijft Stork heten, naar de industriële voortrekker die de onderneming groot maakte. En nu is er dus ook de Stork-hamburger.