Zo kan het ook: energie opwekken met je buren
Je kunt natuurlijk afwachten hoe hoog je energierekening straks wordt, als de overheid heeft uitgevogeld hoe zij belasting gaat heffen op gas. Of je neemt het heft in eigen hand en richt een duurzaam energiecollectief op, samen met je buren of wijkgenoten. Het aantal lokale coöperaties stijgt ieder jaar en het einde is nog niet in zicht. "Ik kan gelukkig ook nog over andere dingen praten met mijn buren."
Nederland telde 392 'energiecoöperaties' in 2017, 60 meer dan een jaar eerder. Ze wekken gezamenlijk zonne-energie op, of halen energie uit wind of warmtebronnen. Goed voor het milieu, maar ook goed voor je portemonnee, want je kunt besparen op je energierekening (zie kader).
Het kabinet verwacht veel van zelforganiserende energiecollectieven. Verantwoordelijk minister Eric Wiebes (VVD) schreef twee weken geleden aan de Tweede Kamer dat 'participatie van burgers in duurzame energieprojecten' bijdraagt aan draagvlak voor de energietransitie. De huidige regering wil in 2030 49 procent minder koolstofdioxide (CO2) uitstoten.
Lagere energierekening
Klanten zijn de baas bij een coöperatie, want daar hebben de leden het voor het zeggen. Samen met je buren of vrienden doe je de investering voor de installatie van bijvoorbeeld zonnepanelen of een warmtepomp.
Zo kost een set van 10 zonnepanelen kost volgens Milieu Centraal ongeveer 4.400 euro, inclusief installatie. Daarmee wek je zo'n 2.360 kWh stroom op, ter waarde van zo'n 470 euro. Dat bedrag hoef je niet meer aan je energieleverancier te betalen.
Een huishouden met twee personen verbruikt gemiddeld 3.000 kWh, dus je komt nog wat panelen (en dakruimte) tekort. Dan wordt een coöperatie interessant. Met anderen kun je de opstart- en installatiekosten delen. Als je met je buren of stadsgenoten uiteindelijk meer energie opwekt dan je nodig hebt, dan stroomt die winst terug de coöperatie in. Daarmee kun je bijvoorbeeld het onderhoud betalen, of investeringen doen.
Daken scouten
De Haagse Marco van Steekelenburg heeft zo'n coöperatie opgezet. Een praatje op een borrel met ouders van de crèche 'liep een beetje uit de hand' en mondde uit in Haagse Stroom, een energiecoöperatie met inmiddels 125 leden in en om Den Haag, vertelt de Haagse Marco van Steekelenburg. De leden krijgen voorlopig stroom via OM, een samenwerkingsverband van energiecollectieven.
"We hebben nu zelfs iemand in dienst die Haagse daken scout, op zoek naar plekken waar we zonnepanelen kunnen leggen. Zodat we straks echt stroom uit Den Haag kunnen leveren", aldus Van Steekelenburg.
Goed voor milieu en portemonnee
Op het eerste gezicht lijkt een burgercollectief voor duurzame energie vooral een ideëele gedachte: het is beter voor het milieu. Toch is het altijd de bedoeling dat een dergelijk initiatief ook goed is voor de portemonnee van de energiegebruikers.
Zowel Thermo Bello als Haagse Stroom stellen zichzelf tot doel om energie te kunnen leveren tegen lagere of gelijke tarieven dan gebruikelijk.
Het grote verschil tussen een 'gewoon' energiebedrijf en een burgercollectief is dat zo'n energiecooperatie niet per se streeft naar winstmaximalisatie, legt Schwencke uit. Eventuele winst vloeit terug in de lokale samenleving. De klanten (leden) bepalen gezamenlijk waar de gemeenschap behoefte aan heeft.
Bovendien stimuleert de overheid het gebruik van duurzame energie van jezelf of een burgercollectief. De subsidie daarvoor staat wel op de helling, liet minister Wiebes onlangs weten. Wiebes onderzoekt een 'revolverend' fonds, waarmee de opstartfase van burgerinitiatieven ondersteunt kan worden. Als een nieuwe cooperatie eenmaal loopt kan de bijdrage uit het fonds weer worden teruggestort.
De korting op de energiebelasting wordt waarschijnlijk wel verlaagd. Het is nog de vraag hoe dat uitpakt, zeggen deskundigen. Voorlopig leidt de onzekerheid over toekomstige regelingen tot onrust en vertraging van lopende initiatieven.
'Ze noemen mij al Meneer Energie'
Ook zo'n 200 huizen in de wijk Eva-Lanxmeer in Culemburg worden al zo'n tien jaar warm gehouden via een warmtenet van energiecoöperatie Thermo Bello. Gerwin Verschuur is directeur van de bv die het warmtenet beheert. "Ik ben in de wijk wel een beetje meneer Energie, maar ik kan gelukkig ook nog over andere dingen praten met mijn buren."
Een bedrijf oprichten met je buren, het klinkt best als een uitdaging. En dat is het ook voor veel mensen, weet onderzoeker Anne Marieke Schwencke. Zij volgt de ontwikkelingen op de voet en publiceert geregeld over dit onderwerp. Ook stelt ze sinds 2015 de jaarlijkse Lokale Energie Monitor op, op verzoek van Hier Opgewekt. Vorig jaar telde ze 392 initiatieven, 'en de trend zet zich duidelijk door'.
'Meer dan gewoon vrijwilligerswerk'
"Het is best een stap, maar je komt er al snel achter dat in zo'n wijk al veel expertise zit. Er wonen misschien ambtenaren, ondernemers, technici, mensen die van een bepaald deel veel weten", legt Schwencke uit. Denk dus niet op voorhand: dit is te moeilijk, wil ze zeggen.
"Maar het gaat wel het gewone vrijwilligerswerk voorbij", vervolgt Schwencke. "Een warmtepomp in je wijk: daar komt projectontwikkeling en ondernemerschap bij kijken. En het gaat om grote hoeveelheden geld. Dat is best een uitdaging."
'Hartstikke leuk'
Van Steekelenburg en Verschuur beamen dat de beginfase best spannend was. Maar bovenal is het 'hartstikke leuk' om met je buren te doen, zegt de Haagse ambtenaar.
"Het is belangrijk om het idee in het begin behapbaar te maken voor iedereen. Een groepje enthousiastelingen loopt voor de troepen uit, maar het is belangrijk om de hele wijk erbij te blijven betrekken", analyseert Verschuur.
Toch is hem vooral bijgebleven hoeveel kennis er al in de wijk aanwezig was. "De wereld is vergeven van professionals, maar als je in de rol van consument wordt geduwd ben je ineens een dom schaap? Dat is natuurlijk niet zo. Er zit veel potentie in de samenleving, als je die maar weet te organiseren", vertelt hij.
Zelf collectief starten?
Wie zelf van plan is een collectief te starten kan het beste om zich heen kijken: zijn er al initiatieven in je eigen gemeente? Kun je je aansluiten? Of kun je je voordeel doen met hun kennis en contacten? "Er is een enorm levend netwerk van actieve burgers en professionals. Landelijk zijn er inmiddels een paar organisaties die veel doen aan kennisuitwisseling", weet onderzoeker Schwenke.
Vervolgens is het belangrijk om 'focus te bepalen', zoals Marco van Steekelenburg het noemt. "Zon, wind, warmte, je moet nadenken: wat vinden wij relevant? Waar zetten wij op in?"
Geduld nodig
Om de hele buurt te betrekken is het handig om iedereen een plek te geven, tipt Verschuur. "We hebben in het begin een aantal werkgroepen gehad: techniek, financiën en communicatie bijvoorbeeld. Zo kan iedereen op zijn manier een steentje bijdragen."
Ook moet je je geduld aanspreken. Schwencke is zelf ook actief in een lokaal burgercollectief. "Je moet een dakeigenaar vinden om je zonnepanelen op kwijt te kunnen, dan overleggen met de gemeente. De afdeling Duurzaamheid is vaak wel positief, de afdeling Vastgoed heeft meer overtuigingskracht nodig, de afdeling Juridische Zaken vindt er ook wat van. Dan moet je afspraken maken met de Belastingdienst enzovoorts. Het zou wel fijn zijn als dat soort instanties wat meer mee gaan denken."