Rechtszaak opknippen Facebook: dit is het bewijs en dit staat er op het spel
De Amerikaanse toezichthouder FTC wil Facebook in stukken hakken, want het bedrijf is te machtig volgens de toezichthouder. Het is het startschot van een jarenlang juridisch gevecht. De gevolgen zullen groot zijn en niet alleen voor Facebook, maar voor de hele techsector.
Amerikaanse consumenten hebben te weinig keuze uit sociale netwerken en kunnen daardoor hun privacy niet goed beschermen. Dat komt allemaal door het illegale monopolie dat Facebook heeft op de markt voor sociale netwerken. Dat vinden openbare aanklagers van 48 staten en de Federal Trade Commission (FTC).
In twee rechtszaken willen de klagers een eind aan dit monopolie maken. De FTC en de openbare aanklagers willen dat Facebook in de toekomst vooraf vraagt om toestemming bij overnames, maar vooral dat Facebook opgebroken wordt. Het bedrijf zou Instagram en WhatsApp moeten afstoten.
Wat is het bewijs van de aanklagers en hoe groot is de kans dat een Amerikaanse rechter inderdaad Facebook laat opknippen? RTL Z analyseerde het bewijsmateriaal en sprak met meerdere experts.
Opbreken in stukken
Het historische besluit om Facebook zo hard aan te pakken zal hoe dan ook doordreunen in Silicon Valley, zegt Maarten Pieter Schinkel, hoogleraar Mededingingseconomie aan de Universiteit van Amsterdam.
"Het gaat leiden tot een herstructurering van dit soort platforms en zorgen voor een structureel toezicht. Het is een pad met boetes, fusies verbieden, misschien ontvlechten, en duwen en trekken achter de schermen. Maar uiteindelijk komt er meer controle op deze platforms, misschien in stukken", zegt Schinkel.
"Uiteindelijk komt er meer controle op deze platforms en het opbreken in stukken."
'Loopt zo'n vaart niet'
Dat laatste zal volgens Stefaan van den Bogaert, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Leiden, niet zo'n vaart lopen. "Ik vermoed dat Facebook vooral een hoge boete boven het hoofd hangt. Dat is het meest waarschijnlijke", zegt hij.
Opbreken is volgens hem vooral een allerlaatste redmiddel, voor als niets anders meer werkt. "Dat gebeurt als er vastgesteld wordt dat het bestaan van de onderneming al zo problematisch is, dat er geen normale mededinging meer mogelijk is", zegt Van den Bogaert.
Bewijs rond overname Instagram
"Het is beter om te kopen dan te concurreren." Dat schrijft Facebook-oprichter Mark Zuckerberg in 2008 in een interne mail, vier jaar voor de overname van Instagram. Maar die zin is tekenend voor hoe Facebook zakendoet, vindt de Amerikaanse toezichthouder FTC.
De FTC en de openbare aanklagers halen interne documenten aan om hun aanklacht kracht bij te zetten: alles gericht om bedrijven die een bedreiging vormen te onderdrukken, uit te schakelen of het lastig te maken.
Instagram groeide hard als sociaal netwerk, maar dan vooral met foto's, iets waar Facebook nog niet zo goed in was. Bovendien was Facebook ook op mobiel nog niet wat het nu is. Dat besefte Zuckerberg in 2011.
Zuckerberg: "Instagram grote rivaal"
"In de tijd die het ons heeft gekost om dit goed op te pakken, is Instagram een grote en levensvatbare rivaal geworden op mobiele fotografie, wat steeds meer de toekomst wordt voor foto's", schrijft hij in een intern stuk.
In 2012 neemt Facebook Instagram over voor 1 miljard dollar. Op die dag schrijft Zuckerberg aan een collega: "Ik kan me jouw interne bericht nog herinneren over hoe Instagram een bedreiging voor ons vormde en niet Google+. Je had gelijk. Maar het ding is met startups: je kunt ze vaak kopen."
Meer ruimte voor alternatieven
De klacht moet nog worden bewezen, maar het is duidelijk dat de overnames van Facebook monopolistische effecten hebben gehad, zegt Marietje Schaake, tech- en privacy-expert en directeur bij het Cyber Policy Center van de Stanford University.
En daar zou het opbreken van het moederbedrijf een goede remedie tegen zijn. "Dat idee van machtbreken zou meer ruimte bieden voor alternatieven. Het is ook een signaal aan andere grotere spelers: dit gaan we niet meer toestaan", aldus Schaake.
"Dat idee van machtbreken zou meer ruimte bieden voor alternatieven. Het is ook een signaal aan andere grotere spelers: dit gaan we niet meer toestaan."
Want ook als Facebook wordt opgebroken, dan nog is het heel machtig, zegt Schaake. "En ook als Instagram een los bedrijf en losse app wordt, is het voor hen geen einde oefening", zegt Schaake.
Bewijs rond overname WhatsApp
Na de overname van Instagram, bleek WhatsApp de volgende dreiging voor Facebook. De FTC schrijft dat Facebook vooral bang was dat de populaire berichtendienst zich ook zou gaan bemoeien met sociale netwerken. Bijvoorbeeld door WhatsApp meer een sociaal netwerk te maken of zelf een eigen app te bouwen.
In een mail uit 2012 schrijft Zuckerberg over de trend dat "berichten-apps berichten gebruiken om meer sociale netwerken te bouwen."
Facebook-directeur: "WhatsApp misschien wel grootste bedreiging"
Een van directieleden van Facebook schrijft in oktober 2012 dat WhatsApp "misschien wel de grootste dreiging is die we als bedrijf hebben gezien."
De uiteindelijke overname in 2014 voor 19 miljard dollar wordt gevierd. Wederom uit een intern bericht: "Waarschijnlijk het enige bedrijf dat kon uitgroeien tot het volgende Facebook, alleen op mobiel."
Facebook: voortbestaan in gevaar
In een reactie op de rechtszaak zegt Facebook dat WhatsApp en Instagram zo groot konden worden omdat het bedrijf miljarden investeerde en de apps heeft doorontwikkeld.
Zuckerberg zelf noemde het opbreken eerder een potentiële existentiële dreiging. En zijn advocaten waarschuwden in oktober dat het miljarden zou kosten en vooral niet zou kunnen.
Facebook hamert erop dat de FTC de overnames goedkeurde. Door de overnames opnieuw tegen het licht te houden krijgt "het Amerikaanse bedrijfsleven een huiveringwekkende waarschuwing dat geen enkele verkoop ooit definitief is", zegt Facebook in een verklaring.
Geen overtreding
Maar daar gaat Schaake niet in mee, ze noemt de overname van Instagram als voorbeeld. "De FTC heeft ervoor gekozen dat niet verder te onderzoeken. Maar dat er niet verder onderzocht werd, betekent niet dat er geen overtreding was."
"Dat er niet vervolgd wordt, betekent niet dat er geen overtreding was."
Na een eerste onderzoek besloot de FTC er niet verder in te duiken. Maar daar kan het wel altijd op terugkomen, schrijft de FTC in 2012.
'Facebook blijft machtig'
Zelfs als het machtsmisbruik verholpen wordt, dan is er genoeg werk aan de winkel, zegt Schaake. "De verspreiding van desinformatie, haatzaaien, het gebrek aan transparantie. Facebook zegt er veel aan te doen. Maar al die claims kunnen wij niet op waarde schatten. Het gaat om excessieve macht op allerlei vlakken."
Dat de machtspositie van het bedrijf nu aangepakt wordt, is voor haar dan ook vooral 'een startschot'. "Er is een lange weg te gaan", zegt Schaake.
Nadeel ingrijpen
Een groot netwerk heeft overigens ook voordelen voor consumenten, zegt Maarten Pieter Schinkel, die Facebook vergelijkt met een populair café. "Als iedereen daar heen wil, kun je ernaast nog wel een café neerzetten. Maar dan moet je nog wel ook voldoende leuke mensen in die andere kroeg zien te krijgen. Dat is niet zo makkelijk. Zomaar de helft van de kroeg opbreken, dat komt de gezelligheid meestal niet ten goede. Dan heb je twee minder leuke café's."
En daarmee is er dus ook een potentieel negatief effect van te hard ingrijpen. "We moeten wel oppassen: verkeerd en te grof opbreken van platforms kan positieve netwerkeffecten vernietigen, wat slecht is voor iedereen. Het is makkelijker dan de term 'unscrambling the eggs' suggereert. Maar het moet zorgvuldig gebeuren, met een goed begrip van de nadelen."