Belastingparadijzen in beeld gebracht: 'Hier moet iets aan gebeuren'
Met zijn film wil hij iedereen laten zien hoe belastingparadijzen en in het bijzonder offshore banking voor het overgrote deel van de wereldbevolking desastreus uitpakt. En als voormalig accountant op het Britse 'belastingeiland' Jersey kan John Christensen het weten. "Veel van de problemen waarmee de wereld kampt, zijn te herleiden naar het ontwijken van belasting."
Van achterhoedegevecht tot talk of the town: de strijd tegen internationale belastingontwijking en het blootleggen van de beweegredenen van overheden om bedrijven en de allerrijksten te ontzien met fiscale voordeeltjes, staat sinds de Panama Papers in de belangstelling van het grote publiek.
Maar dat dit slechts het topje van de ijsberg is, weet je na het zien van de 78-minuten durende documentaire The Spider's Web. Voortbordurend op het boek Treasure Islands van onderzoeksjournalist Nicholas Shaxson geeft de film een ontluisterend beeld van offshore-belastingontduiking en zijn 'accountants': financiële dienstverleners in de Londense City.
Econoom John Christensen (53), bekend van zijn wereldwijde campagne tegen belastingontwijking en één van de oprichters van Tax Justice Network (TJN), werkte samen met Shaxson en regisseur Michael Oswald aan de film, die in juni wordt getoond aan het Britse parlement.
In de film zien we hoe Groot-Brittannië transformeert van een koloniaal naar een financieel machtscentrum. Waarom wilde u juist dit nu laten zien?
"Na de financiële crisis van 2008 liep ik lange tijd rond met frustraties. Ik had gesproken met tamelijk grote documentairemakers van de BBC en NBC om de oorzaken van deze crisis in beeld te brengen. Het boek van Nicholas roept veel vragen op en ik zag een film als de mogelijkheid om deze vragen te beantwoorden. Maar deze gesprekken leverden tot mijn grote frustratie niets op."
Totdat de onafhankelijke filmmaker Michael Oswald u benaderde.
"Hij is een expert in het in beeld brengen van moeilijke onderwerpen. En dat is ook de kracht van deze film: mensen zonder financiële achtergrond of kennis van ingewikkelde financiële structuren begrijpen het. Dat uiteindelijk geen groot filmbedrijf of omroep zich ermee heeft bemoeit, heeft de film alleen maar scherper en sterker gemaakt."
De film onthult hoe financieel adviseurs in Londen grote geldbedragen wegsluizen naar offshore banken. U was ooit zelf werkzaam op Jersey als economisch adviseur voor trustkantoren. Wanneer besloot u: dit kan zo niet langer?
"Ik onderzoek belastingstructuren sinds 1978, maar heb op Jersey dingen geleerd die je op geen enkele universiteit kunt leren. Ik drong die wereld in de jaren 80 en 90 binnen als een insider. Het was fascinerend en bevestigde eigenlijk mijn grootste angsten over hoe kapitaalvlucht rijkdom in de handen legt van een hele kleine elite. In 1998 ben ik vertrokken om de wereld te vertellen hoe dit het leven van heel veel mensen slechter maakt. En hier moet iets aan gebeuren."
Jersey behoort tot de grootste financiële offshore-centra ter wereld. (foto: Getty)
Shaxson stelt in zijn boek en in de film dat belastingparadijzen een centrale oorzaak zijn van recessies, economische stagnatie en de ontwikkeling van arme landen. Welke rol speelt de Londense City hierbij?
"Ik zie The City niet als een afzonderlijk probleem voor Londen, maar voor de hele wereld. Veel van de problemen waarmee de wereld kampt, zijn te herleiden naar het ontwijken van belasting. De evolutie van het kapitalisme heeft ervoor gezorgd dat kapitaal de grens over is gegaan. De belofte van het neoliberalisme was dat iedereen zou profiteren van vrije handel, maar ondertussen is rijkdom in steeds grotere mate ongelijk verdeeld. We hebben kapitaal volledig mobiel gemaakt, maar dit heeft niet gezorgd voor duurzame banen en groei in met name Afrikaanse ontwikkelingslanden. Niet voor niets zien we mensen wanhopige pogingen doen om Europa te bereiken. Het is catastrofaal."
Offshore banking?
De term offshore bank is afgeleid van de bankensector op de Britse Kanaaleilanden, een groep eilanden in het Kanaal vlak voor de Franse kust waarvan Jersey en Guernsey de bekendste zijn. Door het gunstige belastingklimaat kregen zij de naam van belastingparadijs voor rijke mensen en bedrijven. Tegenwoordig omvat de term naast belastingeilanden ook bankieren op het vaste land in fiscaal aantrekkelijke landen zoals Andorra, Luxemburg en Zwitserland.
Hoe kan deze film hier iets aan veranderen?
"We willen vooral een discussie op gang brengen in het Britse parlement. Politici laten zien hoe het ontwijken van belasting werkt en laten nadenken over wat er aan gedaan kan worden. In het Verenigd Koninkrijk zijn er momenteel zorgen over de herkomst van Russisch geld dat het land instroomt, en de belasting ervan. Heel veel mensen zijn van mening dat landen te weinig doen aan belastingontwijking. Deze film is bedoeld voor politici over de hele wereld."
Hoe ziet uw de rol van Nederland, dat berucht is om zijn gunstige belastingregels voor buitenlandse ondernemingen, in dit geheel?
"We zien dat financieel kapitalisme nauw verbonden is met criminaliteit. Nederland heeft geen criminele banden, maar is een heel belangrijk belastingparadijs voor bedrijven. Wat we nu zien is een afnemend vertrouwen in de democratie. Je ziet het in Nederland, Groot-Brittannië, Frankrijk. In Europa leidde een grootschalig verlies van vertrouwen in de democratie in de jaren '20 en '30 tot de opkomst van het fascisme. De aanleiding van toen is vergelijkbaar met de vertrouwenscrisis van nu, kapitalisme dat geen duurzame ontwikkeling oplevert."
In november 2017 onthulden de ''Paradise Papers' hoe belasting wordt ontweken.
Hoe wordt hier buiten Europa tegenaan gekeken?
"De politieke elites van Afrikaanse landen, het Midden-Oosten en landen zoals Pakistan en India maken óók gebruik van belastingparadijzen. Ik sprak tijdens reizen voor Tax Justice Network met jongeren in deze landen. Zij weten dat hun politici hen niet helpen en dat er geen kansen zijn. Je kunt je niet voorstellen hoe het is om een jong persoon in Zuid-Afrika te zijn en te zien hoe de elite een leven vol luxe leeft, terwijl er geen banen worden gecreëerd of investeringen worden gedaan. Hierdoor ontstaat het gevoel onder jonge mensen dat kapitalisme niet werkt. De groei van ongelijkheid gaat heel snel, zelfs in de Verenigde Staten inmiddels."
Is dit iets van de laatste jaren?
"We staan op een heel interessant punt. De laatste veertig jaar zijn totaal niet duurzaam geweest. Er moet dus verandering komen, ook op economisch vlak. Veel mensen staan open voor nieuwe ideeën. Zelfs tot aan de hoogste laag van het Internationaal Monetair Fonds. Tien jaar geleden was dat niet zo. Er is momentum."
De trailer van film:
The Spider's Web wordt op 28 mei vertoond op het Manifesto Film Festival in Amsterdam.