Voorkom dat mishandeld kind later dader wordt: 'Ik wilde mijn baby in de hoek gooien'
Eén op de drie slachtoffers van mishandeling komt later weer in een gewelddadige relatie terecht. Als slachtoffer óf als dader. Dat komt omdat veel slachtoffers van kindermishandeling geen enkele vorm van hulp of begeleiding krijgen. De 50-jarige Jan heeft net op tijd wel hulp gevonden. "Ik schrok van mijn reactie tegen mijn kind."
Hoogleraar Majone Steketee is gespecialiseerd in overdracht van geweld in gezinnen en pleit vandaag in haar oratie voor meer aandacht voor slachtoffers van kindermishandeling. "We willen graag weten waarom deze mensen zelf ook de fout in gaan en andere slachtoffers niet. Op die manier kunnen we hopelijk voorkomen dat de situatie zich keer op keer herhaalt", vertelt zij.
Gebalde vuist
"In interviews die we houden met jongeren die mishandeld zijn, vertellen ze vaak dat ze absoluut nooit een kind zullen mishandelen. En toch merken we dat ze vaak in relaties terechtkomen waarin sprake is van geweld. Dat kan zijn als dader of als slachtoffer van partnergeweld. Zo sprak ik een meisje dat tijdens een ruzie ineens met gebalde vuist tegenover haar vriend stond. Ze schrok daar zelf heel erg van."
Majone Steketee
Majone Steketee is hoogleraar Intergenerationele overdracht van geweld in gezinnen bij de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences en directeur van het Verwey-Jonker Instituut.
Jan (niet zijn echte naam) werd als kind geestelijk en fysiek mishandeld door zijn vader. Hij schrok van zijn eigen gedrag toen hij zelf vader was geworden. "Ik ben een gezond denkend mens, maar soms in stressvolle situaties ging ik er in mijn hoofd niet goed mee om. Toen ik na een slapeloze periode door een huilbaby mezelf er op betrapte dat ik het kind wel in de hoek van de kamer kon gooien, schrok ik. Je bent dan zo wanhopig en je weet niet hoe je met bepaalde situaties moet omgaan."
Getraumatiseerd
Hoogleraar Steketee ziet dat terugkomen bij meer slachtoffers. "Veel slachtoffers van kindermishandeling zijn getraumatiseerd. Ze reageren anders op spanning en stress of hebben bijvoorbeeld hechtingsproblemen of leerproblemen."
Jan heeft twee kinderen, die nu 12 en 14 jaar oud zijn. Hij merkte dat hij door de geestelijke en fysieke mishandeling door zijn ouders problemen heeft met het omgaan met zijn eigen kinderen. "Toen ik een klein kind was, werd ik verwaarloosd. Mijn ouders hadden geen enkele aandacht en interesse voor mij en mijn zusje. Ze kregen kinderen omdat dat nu eenmaal zo hoorde. Abortus was geen optie."
Vader werd ook geslagen
De vader van Jan werd zelf ook geslagen toen hij een kind was. "Hij was opgegroeid in een streng gereformeerd gezin met een vader met flink losse handjes."
De geschiedenis herhaalde zich, want toen Jan zo'n jaar of 14 was, kwam er naast de geestelijke verwaarlozing ook fysieke mishandeling bij. Dat duurde een aantal jaar. Het dieptepunt was toen hij twee gebroken ribben opliep door een klap van zijn vader.
Schoon genoeg
"Op mijn 17de had ik er schoon genoeg van. Ik pikte het niet meer. Op een dag was mijn vader boos. Ik stond op en zei: als je me nog een keer aanraakt, sla ik je dwars door de muur naar buiten. Ik pik het niet langer. Toen stopte het."
Nu merkt Jan er nog elke dag de gevolgen van. "Als ik zie dat er iets is met mijn zoontje, weet ik niet hoe ik daar mee moet omgaan. Mijn vrouw zegt, ga even naast hem zitten. Sla een arm om hem heen. Maar dat vind ik moeilijk."
Hoe komt het dat een slachtoffer dader wordt?
Daarover zijn een paar theorieën, legt Steketee uit.
- Een kind heeft geleerd dat dergelijk gedrag normaal is. Dat is wat ze kennen. Slachtoffers zeggen ook vaak: een harde opvoeding is soms nodig.
- Ze hebben problemen met de hechting. Hangen te veel aan hun ouders of juist te weinig voor hun leeftijd. Als ze dan zelf kinderen krijgen, hebben ze ook moeite om die balans te vinden, waardoor er bijvoorbeeld sprake kan zijn van emotionele verwaarlozing.
- Een kind dat opgroeit in een huis waar veel spanningen zijn, leert verkeerde strategieën om daarmee om te gaan. Zoals dat meisje dat ineens met gebalde vuist tegenover haar vriend stond. Er wordt wel eens gedacht dat kinderen gewend raken aan spanning en daar onverschillig van worden, maar dat is niet zo. Ze worden vaak juist veel prikkelbaarder.
- Kinderen die stelselmatig zijn mishandeld, ontwikkelen een soort posttraumatisch stresssyndroom. Ze worden daardoor getriggerd op het moment dat er weer veel spanning is en reageren dan vanuit een soort overlevingsstrategie.
Elk kind reageert anders
Wat lastig is, vertelt hoogleraar Steketee, is dat elk kind anders reageert op mishandeling. Dat heeft te maken met wat voor vorm van mishandeling het was. "Gaat het om seksueel misbruik, verwaarlozing of fysiek geweld? Maar het heeft ook te maken met het kind zelf. Sommigen krijgen zogenoemde internaliserende problemen en worden bijvoorbeeld depressief. Anderen externaliseren het en worden bijvoorbeeld zelf gewelddadig. Weer anderen hebben leerproblemen of slaapproblemen of een combinatie daarvan."
Jan herkent dat. "Als ik niet de hulp had gehad van de stichting No Kidding, die zich inzet tegen kindermishandeling en waar ik een paar jaar geleden bij toeval bij terechtkwam, had ik misschien ook wel mijn zelfbeheersing verloren. Ik heb mijn kind ook wel eens een tikje op zijn achterhoofd gegeven. Daar schrok ik zo van. Er trok een golf van verdriet door me heen."
Aandacht voor daders
Steketee merkt dat bij kindermishandeling de aandacht vaak gericht is op de daders, de ouders. "Dat is logisch, via de daders kan het geweld worden gestopt. Maar er is te weinig bewustzijn van het effect dat mishandeling op een kind heeft", zegt Steketee.
Jan snapt dat. "Als ik hoor over mishandeling denk ik: ook de ouders die dat doen zijn waarschijnlijk zelf mishandeld. Dat zijn ook slachtoffers. Je moet ouder en kind helpen."
Praten is moeilijk
Steketee merkte tijdens eerder onderzoek dat mishandelde kinderen niet makkelijk praten over hun problemen. "Dat maakt het moeilijker om de juiste hulp te regelen. Ze willen niet praten over dat ze mishandeld zijn. Jongeren willen zo normaal mogelijk zijn en denken al snel dat de problemen die ze hebben door hun eigen karakter komen. Ze zullen dat niet snel linken aan de mishandeling."
No Kidding
NO KIDDING Stop kindermishandeling! is een vrijwilligersorganisatie die Nederlanders bewust wil maken van de ernst, omvang en gevolgen van kindermishandeling. Met behulp van ervaringsdeskundigen (volwassenen die zelf als kind mishandeld zijn) geven ze een kijkje 'achter de voordeur'. De pijn, eenzaamheid en gevolgen bij deze kinderen worden hierdoor zichtbaar, voelbaar en bespreekbaar.
Steketee pleit voor meer gespecialiseerde traumacentra waar kinderen die het slachtoffer zijn geworden van stelselmatige mishandeling terecht kunnen voor diagnose en behandeling. "Dat is in beweging. Na vorig onderzoek kwam het besef dat dit belangrijk is. We hopen bij nieuw onderzoek te zien dat dat effect heeft gehad."
Jan heeft veel aan de hulp van No Kidding. Hij geeft voor de stichting ook voorlichting op scholen en aan agenten en hulpverleners. Maar het meest blij is hij dat hij niet in dezelfde val trapt als zijn vader. "Het estafettestokje stopt hier. De cirkel is doorbroken."