Hans (90) blijft lesgeven zolang hij kan: 'Als leerlingen me op straat groeten, geeft dat 'n kick'

Hans Créton opent de deur van zijn Utrechtse Rietveldwoning met een stevige handdruk. Hij oogt fit, is scherp van geest en praat makkelijk. Vooral over zijn werk spreekt hij vol enthousiasme: een aantal dagen per week geeft hij natuurkundebijles aan jongeren met een leerachterstand op een middelbare school grenzend aan de wijk Kanaleneiland. "Het is een feest, en ik neem het ongehoord serieus." 

Hij fietst ernaartoe, twintig minuten heen en weer terug. Niet exact het beeld dat veel mensen hebben van een 90-jarige. Sterker nog: Hans had er ooit zelf ook een andere voorstelling van. "Als ik in mijn leven iets verkeerd heb ingeschat, is het wel hoe het is om oud te zijn", zegt hij terwijl zijn vrouw Annemarie, met wie hij zestig jaar is getrouwd, koffie inschenkt. "Vroeger dacht ik wat veel mensen nog altijd denken: dat ouderen uit de tijd zijn, versleten, star, vergeetachtig en een beetje dement. Dat ze er niet meer toe doen."

Zijn hele leven werkte Hans in het onderwijs: eerst als docent wiskunde en natuurkunde en later als docent op de lerarenopleiding aan de Universiteit Utrecht, waar hij ook promoveerde. Tot zijn tachtigste gaf hij coachtrainingen aan politiekorpsen. "Ik heb heel lang doorgewerkt. Sommige mensen in mijn omgeving vonden dat krankzinnig. Ze noemden me een uitslover, terwijl ik volgens mij niet heel ambitieus ben. Ik heb niet zozeer hogerop willen komen, maar wilde leuk werk hebben."

Toen hij als tachtiger ging solliciteren, merkte hij hoe sterk vooroordelen over ouderen nog altijd in de maatschappij leven. "Vaak kreeg ik geen reactie. En soms kreeg ik de vraag: gaat het wel goed met u? Weet u wel dat u een sollicitatiebrief heeft geschreven? Mensen denken dat je gek bent, of vinden je zielig." 

Leeftijdsdiscriminatie

Ergens begrijpt Hans de terughoudendheid. Als vijftiger zat hij vaak in sollicitatiecommissies van de universiteit en legde hij brieven van zestigers al opzij. Van een 80-jarige collega had hij al helemaal gek opgekeken. "Elke generatie denkt dat de vorige generatie de problemen van deze tijd niet meer aankan", verklaart hij. "Dat is van alle tijden."

Ondanks de krappe arbeidsmarkt komen ouderen moeilijk aan een baan, terwijl ze genoeg capaciteiten hebben, zegt Hans. "Veel ouderen willen en kunnen nog werken, maar krijgen de kans niet." Zelfs werkgevers die zich voorstaan op een modern personeelsbeleid vinden het niet wenselijk dat medewerkers na hun pensioengerechtigde leeftijd doorwerken, hoorde Hans onlangs op een symposium voor werkgevers. 

"Als je 67 bent, ga je eruit. Krankzinnig, eigenlijk. Het is leeftijdsdiscriminatie. Ik heb misschien minder kracht in mijn lijf dan veertig jaar geleden, maar ben nog dezelfde persoon. Ik doe, denk en voel hetzelfde."

Hans is nog steeds elke dag blij met zijn functie als bijlesdocent, die hij uiteindelijk via een kruiwagen kreeg. "Zonder die kruiwagen had ik dat baantje nooit gekregen. Scholen nemen het risico niet om hun leerlingen aan een 90-jarige over te leveren. Ouders zouden dat ook niet accepteren."

Het doet hem goed om te zien dat leerlingen stap voor stap vooruit gaan. Ze gaan het vak leuker vinden en krijgen meer zelfvertrouwen. "Als zij een cijfer omhooggaan, voel ik mezelf ook een cijfer omhooggaan. En scoren ze eens wat slechter, dan voel ik me ook een onvoldoende krijgen." 

Het optimale erbij horen 

Hans' aanpak: geen verhaal afsteken, maar meegolven met het denken van leerlingen. "Het moet verschrikkelijk zijn om negentig procent van de lesstof niet te begrijpen en daardoor voor stom te worden uitgemaakt", zegt Hans. Door ze vragen te stellen waarover ze zelf moeten nadenken, wordt de lesstof begrijpelijker. 

Maar het allerbelangrijkste: zijn leerlingen nemen hem serieus. "Ze zien me niet als een leraar; zo gedraag en presenteer ik me ook niet. Ze noemen me bij mijn voornaam en spreken me aan met 'je'." Als Hans leerlingen op straat tegenkomt, steken ze hun hand naar hem op en begroeten ze hem vriendelijk, ook in het bijzijn van vrienden. "Daar krijg ik echt een kick van. Ze schamen zich niet, maar zijn er eerder trots op dat ze me kennen. Dat vind ik het optimale erbij horen."

Erbij horen is in deze maatschappij niet vanzelfsprekend na pensionering, zegt Hans, die van vitaal ouder worden de afgelopen jaren zijn specialisme maakte. Zo las hij in beleidsnota’s van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dat de economische waarde van ouderen vooral zit in mantelzorg, vrijwilligerswerk en oppassen op de kleinkinderen. 

Heel gangbare activiteiten: "Mijn vrouw en ik pasten vroeger één dag per week op twee kleinkinderen, mantelzorg zal steeds dichterbij komen nu mijn vrouw wat moeilijker loopt, en ik doe veel vrijwilligerswerk", zegt Hans. 

75 is het nieuwe 65

Dat doet hij al decennia bij de Utrechtse sportvereniging Kampong, waarvoor hij dit jaar zelfs een lintje kreeg, en bij ouderenbond ANBO-PCOB. Maar er is meer in het leven. Hans wil nog iets anders: zichzelf ontwikkelen. 

"Je hele werkende leven draait om jezelf ontplooien, nieuwe vaardigheden leren, je nuttig maken. En vanaf de pensioenleeftijd doet dat er ineens niet meer toe, terwijl mensen alsmaar ouder worden." Elke tien jaar komt er gemiddeld twee jaar bij waarin mensen leven zonder beperkingen, zegt Hans. Dat komt vooral door vooruitgang in de geneeskunde. "Het 65 van vroeger is het 75 van nu."

Hans heeft een actief leven: hij speelt fanatiek jeu de boules, heeft veel contact met zijn vier kinderen, zes kleinkinderen en vrienden en gaat regelmatig naar de bioscoop of even de stad in met zijn vrouw. Een van de leukste activiteiten van het jaar noemt hij zijn bezoek aan Tilburg University, waar hij jaarlijks college geeft aan masterstudenten ouderenpsychologie. 

Kunstheupen en scootmobielen

"Ze moeten over dit boek tentamen doen", zegt Hans terwijl hij een dikke pil vol post-its uit de boekenkast trekt: Handboek ouderenpsychologie. "In het college vertel ik wat ik hieruit herken, en wat niet." In de jaren zestig, toen mijn moeder 65 jaar werd, werd er nog gedacht dat dat ouderen zich langzaam uit de samenleving moesten terugtrekken om zich voor te bereiden op hun naderende levenseinde.

"Alsof je geen toekomst meer hebt", zegt Hans. "Misschien gold dat vroeger een beetje, maar nu zeker niet meer. Mijn moeder was een sterke, intellectuele vrouw, maar kon op latere leeftijd nergens heen omdat ze moeilijk ter been was en er nog geen kunstheupen of scootmobielen bestonden. Hoe ze dat vond? Dat weet niemand, want er werd niet over gepraat. In die tijd accepteerden ouderen die werkelijkheid."

In het psychologieboek staan meer dingen die Hans niet herkent, zoals de belangrijkste taken die ouderen zouden hebben: het opmaken van de levensbalans en het overdragen van ervaringen. Onzin, vindt Hans. "Ik heb juist goed contact met mijn kinderen doordat ik mijn ervaringen en levenslessen niet over hen uitstrooi. Als ik meteen zou zeggen hoe ik jaren geleden iets heb opgelost, zouden ze denken: hij begrijpt me niet." 

Voor het overdenken van zijn leven heeft Hans het eigenlijk te druk; bovendien kijkt hij liever vooruit. Toch heeft hij een keer de balans van zijn leven opgemaakt, om de theorie te testen. Een vreemde ervaring, vertelt hij. "Voor de dingen waar ik een plusje bij zette – ik ben gepromoveerd, kon altijd goed met studenten opschieten – ben ik al vaak beloond. Als je honderd keer hoort dat je iets goed hebt gedaan, verwatert dat gevoel. Maar ik heb ook dingen gedaan waarvoor ik me schaam, en die worden honderdmaal uitvergroot als ik ze opschrijf."

Negatief saldo

Een van die minpunten op zijn lijst woog bijzonder zwaar: de dood van zijn zus. Hans vindt het nog steeds moeilijk om erover te praten. "Ze had schizofrenie en werd in de jaren zestig opgenomen in een instelling", vertelt hij. "We hadden een moeilijke situatie thuis. Ik was de jongste - mijn broer was 7 jaar ouder - en de enige van ons gezin met wie ze goed kon opschieten." 

Op een dag waarop Hans zijn vijf jaar oudere zus zou bezoeken maar dat niet deed, maakte ze een eind aan haar leven. "Het voelt alsof ik haar in de steek heb gelaten. Naast zo’n ervaring tellen de plusjes niet. Ik kwam uit op een negatief saldo, terwijl ik toch terugkijk op een schitterend leven. Dat heb ik nog steeds." 

Zijn inzet voor – en visie op – goed ouder worden leverden hem wel een extra plusje op: hij kreeg in 2020 zelfs de NKOP Award van het Trimbos Instituut, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan iemand die iets bijzonders heeft betekend voor de ouderenpsychiatrie.

Alle vrienden verloren

Het is niet iedereen gegeven om in goede gezondheid 90 jaar te worden: zijn eigen vader overleed toen Hans 12 jaar oud was, en de vrienden van zijn eigen leeftijd heeft hij ook met de jaren verloren. Hoe verdrietig dat ook is: het betekent niet dat hij vereenzaamt. "Je krijgt nieuwe vrienden, die jonger zijn", zegt Hans, die naar eigen zeggen het geluk heeft dat hij geestelijk en lichamelijk gezond is. Al moet je er wel iets voor doen om vitaal oud te worden, benadrukt hij. 

"Natuurlijk is het frustrerend dat ouderen geen kans krijgen om te werken, maar ze moeten ook zelf een stap zetten." Dat begint al bij pensionering, zegt Hans, als de zogeheten derde levensfase begint: een lange periode waarin mensen doorgaans niet meer hoeven te werken en nog gezond en actief zijn. 

"Veel mensen zien hun pensioen als de ultieme vakantie waar ze al 67 jaar naar uitkijken", zegt Hans. Geen moeten meer, alle vrijheid. Tijd om een camper te kopen en de wereld in te trekken. "Maar ja, ’s nachts rijden is toch vervelend omdat je ogen minder goed worden en moe bent, dus het wordt al snel een kampeerterrein in de Ardèche. Of toch maar een midweek in de Ardennen, anders wordt het wel erg lang rijden." 

Hans zag bij vrienden dat het leven zo steeds minder actief werd en zich steeds meer binnenshuis afspeelde. "Gaat de hond dood? Geen nieuwe nemen, want je moet er toch wel vaak uit. En waarom zou je nog naar de bioscoop gaan als je thuis Netflix hebt? Gewoon gaan zitten en niks doen, dat is het grootste gevaar voor ouderen. Dan ga je snel achteruit."

Een bijkomend voordeel van plannen blijven maken: je hebt iets om over te praten. "Veel ouderen praten alleen over het verleden", zegt Hans. "Zeker als ze wat dovig worden, hebben ze ook de neiging om steeds langer te praten en minder te luisteren. Ik begrijp dat het gebeurt, zeker als ze niemand om zich heen hebben die hen corrigeert. Maar zeg nou eerlijk: het is toch kotsvervelend om daarnaar te moeten luisteren?"

Hulp (op afstand) van zijn kleinzoon

Actief blijven, gezond eten, energie steken in dingen die voor jou betekenis hebben en je hersenen blijven trainen: we weten best wat we moeten doen om vitaal oud te worden, zegt Hans, maar je krijgt het niet cadeau. Hans is zich ervan bewust dat anderen hem graag taken uit handen nemen vanwege zijn leeftijd, ook al kan hij het prima zelf. Daar spreekt hij zijn omgeving rustig op aan. 

"Ik heb een kleinzoon met wie ik goed kan opschieten. Hij is handiger met de computer dan ik, dus als ik vastloop vraag ik zijn hulp. Vaak duwde hij me dan een beetje opzij en loste hij het op. Maar daarmee maakte hij me alleen maar stommer, want zo leer ik het niet en word ik steeds meer afhankelijk." Ze hadden er een goed gesprek over en kwamen tot een oplossing. "Nu gaat hij op een meter afstand staan en zegt hij wat ik moet doen. Daar kunnen we allebei om lachen."

Soms is het lastiger. Zo zet Hans de stoelen en tafels klaar tijdens een trainingsdag van jeu de boules. "Maar ineens werd me een tafel letterlijk uit handen genomen." Pijnlijk, vond Hans. "Ze vonden het te gek dat ik met mijn 90 jaar die zware tafels zou verplaatsen", zegt hij. "Het was natuurlijk goedbedoeld, maar ik denk: als je het zelf kunt, moet je het zo lang mogelijk zelf doen." 

Vooroordelen over ouderen

Of er al iets verandert in de manier waarop we naar ouderen kijken? Ja en nee, antwoordt Hans. "Er is veel meer zorg voor ouderen dan bijvoorbeeld in de jaren zestig. In elk buurthuis kun je leren fotograferen, schilderen en schrijven. En er zijn ontzettend veel vrijwilligers die iets met ouderen doen. In het Utrechtse dorp Austerlitz zorgt de hele gemeenschap voor elkaar, ook voor oudere inwoners. Maar vooroordelen over ouderen bestaan nog steeds, ook bij werkgevers."

Hans hoopt dat daar verandering in komt. "Het zou arrogant zijn om te denken dat je nog precies dezelfde dingen kunt als vroeger. Natuurlijk word je minder sterk, snel en gaat mijn geheugen achteruit, al is dat moeilijk te accepteren." 

Maar Hans is in sommige opzichten ook beter in zijn werk dan veertig jaar geleden, voegt hij toe.  "Ik ben rustiger, geduldiger en empathischer dan vroeger. Ik kan me beter in leerlingen inleven." 

Ook is hij bescheidener geworden, zegt hij. "Bijles geven had me vroeger saai geleken en het heeft ook een lagere status dan regulier lesgeven. Maar ik vind het geweldig. Je kunt ook plezier beleven aan dingen die de maatschappij misschien wat onbelangrijker vindt, leer je als je ouder wordt."

Leuk om beter te worden

Na afloop van het gesprek loopt Hans nog even mee naar buiten om de boodschappen die zijn vrouw net heeft gedaan uit de auto te halen. Daarna gaat hij snel door naar een jeu-de-boulestraining. 

"De kick die ik vroeger kreeg toen ik scoorde met voetballen, krijg ik nu als ik een boule van de tegenstander met een boog van acht meter precies op zijn kop raak", zegt hij enthousiast. Het is leuk om ergens beter in te worden, ook op 90-jarige leeftijd. "Daarin verandert helemaal niks."

Zondaginterview

Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto's van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.

Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl

Lees hier de eerdere zondaginterviews.