Gewoon overgevoelig, of Hoog Sensitief?
Het lijkt tegenwoordig alsof iedereen het is, hoog sensitief. Gebruik het maar eens als zoekterm op social media en je krijgt de meest uiteenlopende, kwetsbare verhalen over HSP. Maar wat is het dan eigenlijk en waarom hoor je er ineens zoveel over?
Extreem gevoelig voor harde geluiden, felle lichten, het eenvoudig overnemen van andermans emotie of een kamer inlopen en meteen voelen dat er een sfeertje hangt. Herkenbaar? Dan bestaat er een kans dat je HSP bent.
Maar wat is het?
HSP staat voor Hoog Sensitief Persoon en betekent dus dat iemand extra gevoelig is en daardoor prikkels moeilijker verwerkt. Dat is overigens geen aandoening, maar gewoon iets wat je bent. De een is intelligenter, de ander is drukker en weer een ander is gevoeliger. Mensen die HSP zijn, ervaren de buitenwereld intenser, ze pikken emoties van anderen sneller op en ze kunnen zich uitgeput voelen door die emoties. Vaak hebben deze mensen ook meer tijd nodig om alleen te zijn en zich op te laden. In de wetenschap wordt dan ook de term SPS (Sensory Processing Sensitivity) gebruikt. Dit als verwijzing naar het gevoeligere zenuwstelsel van HSP'ers. Uit het boek Hoog sensitief van klinisch psycholoog Elke van Hoof blijkt dat 1 op de 5 mensen hoog sensitief is.
'Ik kan niet tegen geweld op tv of in het nieuws . Die emotie neem ik over en daar word ik naar van'
Iemand die HSP is, is Judith Noordzij (32), coach, schrijfster en ondernemer. Je kent haar misschien van haar recent verschenen boek 'Ik was advocaat, nu ben ik mezelf'. De titel van haar boek is het uitgangspunt van haar onderneming. Ze was advocaat, belandde met een burn-out thuis en heeft zich sindsdien gericht op mentale en fysieke gezondheid. Daarnaast is ze dus hooggevoelig. "En dat betekent voor mij niets meer of minder dan dat ik gewoon heel gevoelig ben", vertelt ze.
"Ik merk het iedere dag in het dagelijks leven. Ik kan heel slecht tegen onrecht, zo kan ik niet tegen geweld op tv of in het nieuws. Die emotie neem ik over een daar word ik heel naar van. Daarnaast voel ik situaties goed aan en als er een spanning is of onenigheid is, merk ik het meteen. Dat is best intens. Als vrienden of familie iets op het hart hebben en dat niet zeggen, dan vraag ik er gewoon naar, anders neem ik het ook mee naar huis. Bij vreemden doe ik dat natuurlijk niet en die emotie laat ik ook wel echt bij hun."
Ja hoor, weer een label
Het lijkt een beetje een modeding, HSP zijn. Als je het zelf niet bent, dan je neef of je beste vriendin wel. Hoe dat komt? Volgens Elke van Hoof ligt dat eraan dat de term eerder nog niet bestond. Het werd verpakt in andere namen. De eerste onderzoeker die het had over hoog sensitieve personen, was de Zwitserse theoloog Eduard Schweingruber in de jaren '30. Hij had het over 'Sensiblen Menschen', die – met de kennis van nu - voldoen aan de persoonlijkheidskenmerken van een HSP'er. Hij was ook de eerste die de positieve kanten van hoog sensitiviteit besprak.
Toch is de term 'hoog sensitief' pas in 1996 voor het eerst gebruikt, door de Amerikaanse psycholoog Elaine Aron. Met de naamsbekendheid zat het al snel snor: er zijn talloze websites, boeken, coaches die zich erin specialiseren en nog veel meer veel zelftesten. Je kunt het zo gek niet bedenken of het bestaat er speciaal voor HSP'ers. Maar: zoveel interesse vanuit de samenleving, zo weinig interesse is er vanuit de wetenschap. Wereldwijd zijn er in al die jaren slechts 70 studies naar gedaan.
Als onderzoekers zo weinig interesse tonen, ga je twijfelen of het wel echt bestaat. Is het gewoon een label of excuus voor mensen die een beetje extreem reageren? Maar het bestaat wel degelijk, volgens Elke van Hoof. MRI-scans van 2000 volwassenen laten duidelijk zien dat in sommige situaties bij HSP'ers meer hersengebieden in werking worden gezet dan bij niet-HSP'ers. De onderzoekers zagen en groot verschil in de hersenverwerking en konden concluderen dat mensen met HSP de wereld daadwerkelijk anders beleven.
'HSP'ers hebben vaak het idee dat iedereen tegen hen is. Ze betrekken informatie op zichzelf, ook als dat niet nodig is'
Symptomen, help!
Dus HSP'ers ervaren de wereld intenser. Maar hoe uit zich dat? Ook daarnaar is weinig onderzoek gedaan. Dat kan eraan liggen dat het een breed spectrum aan vrij generieke kenmerken is en dat het voor iedereen anders werkt. Door haar jaren heen als psycholoog heeft Van Hoof wel een aantal algemene delers gevonden, schrijft ze in haar boek.
Inlevingsvermogen
"HSP'ers beschikken van nature over een sterk inlevingsvermogen. Ze nemen makkelijk non-verbale signalen waar, waardoor ze goed kunnen inschatten hoe een ander zich voelt en wat die nodig heeft."
Agressie
"HSP'ers kunnen erg driftig zijn. Als je daarop doorvraagt, komt er bijna altijd een element van overprikkeling naar voren."
Emotionaliteit
"Mensen met HSP kunnen erg emotioneel worden; alles raakt hen dieper. Ze lopen soms over van de impact van bepaalde prikkels. Mensen schamen zich ervoor."
Opgewonden gedrag
"Dit gaat vaak gepaard met een positieve gebeurtenis. Men is het leuke al aan het beleven, voordat het heeft plaatsgevonden."
Moeite met verandering
"Mensen met HSP hebben tijd nodig om zich aan te passen aan een nieuwe situatie. Hulpmiddelen kunnen zijn zich meer aanpassingstijd toe te eigenen of betere structuur aan te brengen."
Afgewezen voelen
"HSP'ers hebben vaak het idee dat iedereen tegen hen is. Informatie wordt dieper verwerkt en kan dus harder aankomen. Dat houdt ook in dat je informatie op jezelf gaat betrekken, ook al is dat niet nodig."
Gevoelig voor lawaai
"Geluid komt als prikkel binnen in onze hersenen. Te veel geluid leidt dus tot overprikkeling. In een rumoerige ruimte verblijven is erg vermoeiend voor mensen met HSP en kan zelfs leiden tot moeheid, stress, onrust en irritatie. Hoofdpijn, hartkloppingen en een opgejaagd gevoel zijn dan het gevolg."
Hang naar rechtvaardigheid
"Mensen met HSP zijn consciëntieus en idealistisch. Ze hechten waarde aan rechtvaardigheid in alle vormen."
'Doordat ik hoog sensitief ben, ben ik ook een onwijs attente vriendin. Dat is juist heel waardevol'
Structureel genoeg rust opzoeken is belangrijk voor HSP'ers; wandelen in de natuur, alleen een boek lezen of gewoon een beetje mijmeren over het leven. Judith laadt op van dieren: "Dat klinkt een beetje gek, maar daar krijg ik energie van. Dat was vroeger al, maar kon ik toen niet zo verklaren. Inmiddels merk ik als ik leeg ben en veel emoties voel, dat zodra ik met dieren in de natuur of met mijn hond ben, ik helemaal oplaad. En dan het liefst buiten de deur, niet met mensen. Gewoon lekker alleen."
Pff, aansteller
Als inderdaad 1 op de 5 mensen HSP is, komt dat neer op meer dan 3 miljoen (!) Nederlanders. En da's een hoop. Toch vinden veel mensen het lastig 'toe te geven' dat ze HSP zijn. Het wordt 'aanstellerig' genoemd of gezien als last. Maar Judith ziet dat anders: "Het maakt mij wie ik ben, het is iets waardevols. Ik weet bijvoorbeeld dat ik een onwijs attente vriendin ben en altijd aan ze denk. Ik zou het dan ook tekort doen als ik zou zeggen dat het me beperkt. Ik zie het als er iets met iemand aan de hand is en daardoor weet ik hoe ik me op moet stellen dan kan ik de juiste vragen stellen. Daardoor kan ik hele mooie gesprekken hebben met mensen." Geen last, maar een lust dus.