In de ban van de roes: waarom we hunkeren naar genot

Een wijntje (of drie) om bij te komen van een intens drukke werkdag, even met een sigaret naar buiten om stoom af te blazen, helemaal los in het weekend: we hebben allemaal onze eigen manier om te ontsnappen aan de realiteit en te ontspannen. Auteur Jeanneke Scholtens hield wel van paar glazen wijn, maar stopte, toen ze doorhad dat de wijn controle over haar kreeg in plaats van andersom, resoluut met drinken. Dat is nu 2,5 jaar geleden. Ze ging op zoek naar een bevredigende vervanging, en dat resulteerde in het boek Roes. Geen zelfhulpboek, maar eerder een pleidooi voor de roes, en een zoektocht naar alternatieven. Wat zijn de manieren waarop wij dit genot beleven, en waarom snakken we er zo naar? Scholtens legt het uit.

Je stopte met drinken en ging op zoek naar een bevredigend alternatief. Die zoektocht leidde tot Roes. Wat hoop je dat lezers erin treffen?

"Ik hoop dat het herkenning biedt. Dat je gaat nadenken over je eigen situatie. Dat het houvast biedt zonder te moraliseren. Ook hoop ik dat het het taboe kan doorbreken. We praten nooit over onze hunkering naar genot, naar onze roezen, die voor iedereen anders zijn. Waarom eigenlijk niet? We hebben toch allemaal een zwakke kant, iets waar we net te veel naar hunkeren, waarin we vervallen, dat is toch menselijk? Ik hoop heel erg dat we meer zullen accepteren dat het erbij hoort. Het zou mooi zijn als mijn boek ook bevrijdend werkt, dat lezers gaan snappen waarom ze snakken en kunnen analyseren wat de behoefte is die eronder ligt. Zodat ze een vervanging kunnen zoeken tot het moment dat ze een bepaalde roes niet meer nodig hebben."

Als je stopt met bijvoorbeeld alcohol, hoe lang duurt het dan voor je brein is geherprogrammeerd zodat je er inderdaad niet meer naar snakt?

"Dat kan wel een halfjaar duren en het is een heel lastige periode, omdat je veel minder genot ervaart. Je dopaminereceptoren werken namelijk niet meer naar behoren. Op een gegeven moment gaan je receptoren wel weer werken zonder het middel waarnaar je zo hunkert, maar dat duurt dus even. Als je ergens mee wilt stoppen, moet je dus door die lastige fase heen."

Je bedacht tijdens het schrijven: misschien heeft die roes wel een functie. Hebben we die keihard nodig.

"Ja, ik denk dat we, zeker in stressvolle tijden, een collectief ventiel behoeven. Daarom werd mijn boek ook meer een pleidooi aan de roes dan mijn persoonlijke verhaal over stoppen met drinken. Want ik denk dat we allemaal die behoefte hebben."

Jij zegt: iedereen heeft behoefte aan die roes, maar heeft iedereen daar ook in dezelfde mate behoefte aan?

"Nee, merkte ik tijdens gesprekken die ik voor mijn boek voerde. Neem dominee Tim Vreugdenhil. Dat is een degelijke, welbespraakte man die gelovigen en ongelovigen met elkaar probeert te verbinden. Ik kon hem wel door elkaar schudden toen ik hem sprak: waar zitten jouw zonden? Hij kon toch niet echt zo zedig zijn? Maar hij zei tegen mij, oprecht: 'De behoefte die jij omschrijft, die ken ik niet.' Hij zoekt het in het spirituele, maar die rebellie, die knaldrang die ik kan voelen, kent hij niet. En dat heb ik van wel meer mensen gehoord. Zelfs mijn eigen man kan een glas wijn inschenken en er vervolgens maar één slok van nemen. Ik snap dat echt niet. Het scheelt dus echt wel per persoon en het heeft met zowel genen als je karakter te maken of je er gevoelig voor bent of niet."

'Gisteravond had ik dat rottige gevoel weg kunnen drinken, want dat is het prachtige aan mooie, lekkere, heerlijke, vette, dikke, goede, witte wijn. Een slok glijdt erin als zachte boter en je zorgen verdwijnen. Stress vervaagt, verantwoordelijkheden verdampen, deadlines schuiven automatisch naar achteren en je voelt je met elke slok lekkerder.'

Fragment uit: Roes

Je kunt je roes vinden in alcohol, sigaretten, feesten, seks, woedend twitteren, humor, horrorfilms kijken, hardlopen, keihard werken, shoppen, successen scoren. De een is gevoelig voor computergames, de ander voor carnaval vieren in konijnenpak. Hoe komt dat?

"Het is net waar je bevattelijk voor bent. Ik denk dat iedereen de hunkering kent en dat we allemaal gewoon aan iets anders behoefte hebben. Of het nu drank, seks, gokken, yoga of winkelen is: iedereen wil wat anders en wordt van iets anders gelukkig. Als je een beetje ongeluk hebt, hunker je naar meerdere dingen tegelijk of heb je een heel verslavingsgevoelig brein en ben je een workaholic, shopaholic en alcoholic ineen. Er zijn heel veel mensen die verslavingsgevoelig die ook succesvol zijn, succes maakt vatbaar voor verslaving, blijkt uit onderzoek. Interessant, toch?"

Alcohol, drugs en roken zijn niet heel maatschappelijk verantwoord, terwijl niemand zich druk lijkt te maken over andere roezen: de verslavende werking van spelletjes en social media. Dat lijken we gewoon te accepteren.

"Ja, terwijl die op hetzelfde dopaminesysteem inwerken. En we weten dat het verslavingsgevoelig is en dat het verslavend materiaal is. We weten dat het die shotjes genot geeft, waardoor we meer willen en in de hedonistische tredmolen terechtkomen - waarbij we de hele tijd die shotjes genot willen najagen. Echt een oerinstinct is dat, dat je wil blijven doen wat je een goed gevoel geeft. Dat zit in je oerbrein. Vervolgens maakt het hongerig naar meer. We zijn allemaal Rupjes Nooitgenoeg op zoek naar meer, overgeleverd aan ons oerinstinct en aan een kapitalistisch systeem waarbij verdiend wordt aan onze aandacht. Tja, dan zijn we met zijn allen toch een beetje ten dode opgeschreven? Het enige wat daarbij helpt, vrees ik, is wetgeving en zelfreflectie."

We leven in een drukke maatschappij en krijgen de hele dag dag door prikkels binnen. Hebben wij meer behoefte aan roes dan vroeger, denk je?

"Die instant behoeftebevrediging wordt ons wel heel makkelijk gemaakt. Met een knip van de vinger heb je het, dat is wel echt van deze tijd. We worden er heel erg bij geholpen, maar vroeger was dat op sommige vlakken ook al zo. Dan kon je je salaris laten uitbetalen in de kroeg. Het was er altijd wel, maar wij worden wel heel erg op onze wenken bediend."

Wat is er eigenlijk mis met die instant gratification?

"Dat maakt het moeilijker om af en toe even aan zelfreflectie te doen, om een moment van rust in te lassen en te denken: zou ik dit nou wel doen? Even die behoefte, die hunkering, en er vervolgens voor kiezen om het níét te doen, levert óók een gelukkig gevoel op. Want dan geniet je van het feit dat je ergens een bepaalde mate van controle over hebt. Als je meteen krijgt wat je wilt, maakt je dat gelukkig, maar er niet aan toegeven dus ook. Dat noemen we synthetisch geluk: de behoefte die niet bevredigd wordt, maar waar je dan wel de voordelen van kan inzien. Misschien is dat hunkeren nog wel lekkerder dan het daadwerkelijke hebben. Daar een balans in vinden, is de truc. Ik geloof heel erg in de balans tussen hunkeren en hebben, Carpe Diem versus Memento Mori, Appollo en Dionysus: volgens mij is het een en al dualiteit wat ik in mijn boek beschrijf."

'Pluk de dag is een lekker credo. Je leeft maar één keer, genieten maar! Hier nog een cocktail, daar nog een snuif. Roman Krznariv vraagt zich in zijn boek Carpe Diem af of die hang naar korte termijn genot te maken heeft met de angst voor de dood: 'is het een remedie voor dat instinctieve – maar vluchtige – besef dat zovelen van ons hebben, dat het leven kort is en de tijd snel voorbijgaat?' Verkiezen we drank en drugs om te vergeten dat we doodgaan en zo toch te kunnen genieten? We hebben de kerk niet meer die ons de hemel in het hiernamaals belooft, dus wij creëren wel de hemel op aarde.'

Fragment uit: Roes

De afgelopen twee jaar hebben we aan heel veel soorten hunkering niet kunnen toegeven, simpelweg omdat het niet kon. Verwacht jij een grote lustige lente en slutty summer?

"Het begrip collective evernessence, collectieve uitgelatenheid, dat is waar we naar snakken. Je hebt als groep ook een soort uitzinnigheid nodig, de noodzaak om gek te doen, buiten de paden treden. Dat laten vieren van die teugels, het loslaten, dat zullen we wel meer zien, ja. Die vrijheidsdrang, samen zijn, tongend over elkaar heen vallen, ja die behoefte is wel groot op dit moment. Maar dat waren vooral de coronakriebels, nu leven we in een andere realiteit, waarin we wellicht geen uitzinnigheid nastreven, maar eerder verbinding en solidariteit."

Een trend op dit moment: microdoseren (van drugs). Vind jij dat verantwoord roezen?

"Ja, ik geloof dat microdoseren voor veel mensen fantastisch kan zijn, omdat de balans tussen rede en roes, tussen kortetermijn-verlangen en langetermijn-belangen, nu feest of morgen de kater, goed is. Als je kunt microdoseren, doe het vooral, fijn toch? Ik kan het zelf echt niet, want ik ben in alles mateloos."

Tijdens het schrijven merkte je dat hardlopen en duiken een volwaardige opvolger voor je glas wijn waren. Zijn ze dat nog steeds?

"Dat fatalisme, dat zuipen tot je nek kraakt, dat vind ik een kraakheldere manier van leven. Dat snáp ik heel erg goed. In het begin had ik het gevoel: als ik stop met drinken, waar haal ik dan in godsnaam nog dat gevoel vandaan? Het genot. Ik hoef niet een heel zedige vrouw zijn, dus ging ik op zoek naar vervanging. En mijn geluk is: ik ben een blije idioot die een tijdje te veel heeft gedronken, geen ongelukkige.

Het is louterend geweest om te kijken waar ik in het spectrum van de verschillende roezen, mijn nieuwe geluk zou vinden. De slappe lach (de feestroes), duiken, hardlopen en slapen (soloroes) en koffie (voor de kick) zijn de dingen die zijn gebleven. En daar geniet ik echt enorm van."

Roes is verkrijgbaar online en bij lokale boekhandels.