Slapeloze nachten van de schuldenstress

Lui, onverantwoordelijk, dom. Over mensen met schulden bestaan de naarste vooroordelen. En dat terwijl het iedereen kan overkomen. In de Week van het Geld leren kinderen met geld omgaan, en dat is ook belangrijk. Maar zelfs als je al je hele leven verantwoordelijk met geld omgaat, kan het nog compleet mislopen. En als je eenmaal in de schulden zit, kom je er nog maar bar moeilijk uit. Dat bewijzen de verhalen van Mila en Marc.

“Toen ik mijn huis uit werd gezet, moest ik al mijn spullen inpakken. In de kledingkast vond ik tassen vol enveloppen. Rekeningen, aanmaningen, brieven van deurwaarders – ik had ze er allemaal zelf verstopt. Het is zo'n rare manier van denken: als ik die brief maar niet openmaak, heb ik geen probleem.” Marc Harens (42), coach en running-therapeut in Amsterdam, raakte jaren geleden ernstig in de schulden. Nu gaat het weer goed met hem: een eigen bedrijf, een vriendin, een stiefdochter en sinds zeven maanden ook nog een kleintje erbij. Maar hij moest van ver komen.

Ogenschijnlijk had hij het ook vroeger goed voor elkaar: een snelle jongen in marketing en sales. Niet gauw tevreden, dat wel. Of eigenlijk: nooit tevreden. En toen hij binnen korte tijd een paar mensen in zijn omgeving verloor, onder wie zijn vader, ging het de verkeerde kant op. Praten over zijn verdriet deed hij niet, liever verloor hij zich in zijn werk en in nachtenlange feesten met veel drank en drugs. “Ik werkte steeds harder en langer, maar haalde juist steeds slechtere resultaten. Ik greep naar de cocaïne om maar overeind te blijven. Maar mijn targets haalde ik niet. En ik bleef mezelf maar om de oren slaan met wat ik allemaal niet goed deed.”

'Hoe groter mijn problemen, hoe harder ik ze negeerde'

In 2006 belandde hij in de ziektewet, met een burn-out en een depressie. Hij woonde in een mooi huurappartement dat met zijn salaris met allerlei bonussen, vakantiegeld en een dertiende maand prima te betalen was. Maar met de uitkering van 75% van zijn kale loon niet meer. Toen begon hij dus die rekeningen te verstoppen. “Ik wist dat ik een probleem had, maar sloot mijn ogen ervoor. Dat begon natuurlijk enorm aan me te knagen. Maar hoe groter het probleem werd, hoe harder ik mijn best deed het te negeren.” En zo vulde de kledingkast zich steeds verder met enveloppen.

In Nederland heeft 1 op de 5 mensen risicovolle of problematische schulden, vertelt Nadja Jungmann, lector Schulden en Incasso aan de Hogeschool Utrecht. “Risicovol betekent dat je al zodanig in de schulden zit, dat je met je vaste lasten en het afbetalen van je oude schulden niet voldoende overhoud voor een normaal leven. En zonder hulp kom je zo alleen nog maar verder in de problemen, want je bent genoodzaakt nieuwe schulden te maken om te overleven.” Een sneeuwbal dus, die steeds groter en zwaarder wordt en dus steeds harder naar beneden rolt.

Dat het bij veel mensen zover komt, is op zich niet gek. Jungmann: “We leven in een verleidingsmaatschappij: alles is er op gericht om ons maar zo veel mogelijk te laten kopen. Daarnaast zijn de vaste lasten harder gestegen dan de lonen. Huur- en zorgkosten  zijn gestegen, je houdt minder over om van te leven. De noodzaak om al die verleidingen te weerstaan is dus groter.” En dan zijn er nog de zogeheten ‘life events’: een scheiding, je baan kwijtraken. “Op zo’n moment wordt duidelijk hoe goed je je zaakjes daarvoor op orde had. Had je bijvoorbeeld voldoende gespaard? Maar zelfs als dat het geval is, kan je alsnog in de problemen komen.”

Geen paniek

Dat weet Mila* (47) maar al te goed. “Ik snap eigenlijk nog steeds niet hoe het zo mis is gelopen. Ik werk al 23 jaar keihard. En nu sta ik soms bij de supermarkt en kan ik niet eens meer m’n dagelijkse boodschappen afrekenen.” Ze heeft een prima baan, is leidinggevende bij een mediabedrijf. Maar het ging mis toen haar man vijf jaar geleden zijn werk bij een bank verloor bij een grote ontslagronde.

Eerst was er nog geen paniek. Mila zelf verdiende een goed salaris en haar man kreeg twee jaar lang een uitkering. En ook toen hij niet direct een nieuwe baan vond, bleven ze optimistisch. “Ik was ervan overtuigd dat we wel een oplossing zouden vinden. We gingen met de hypotheekverstrekker om de tafel: wat kan er allemaal geregeld worden? Maar dat bleek bar weinig te zijn. Ze wilden gewoon hun geld en dat was dat. Dat hadden we dus niet. Toen werden we zenuwachtig.”

En terecht. Hun woning was op twee salarissen gekocht en die uitkering liep op een gegeven moment ook af. Binnen een half jaar was het duidelijk dat ze dit niet zouden volhouden. “Er was maar een conclusie mogelijk: we moesten het huis verkopen. Het huis waar we al twaalf jaar woonden en waar onze zoon was opgegroeid. Ik vond het verschrikkelijk. En ik schaamde me, met dat verkoopbord in de voortuin. We zaten er zelf ook de hele tijd tegenaan te kijken, een constante herinnering dat we alles achter moesten laten.”

'Op zaterdagavond patatjes halen? Kon niet'

Het afscheid duurde pijnlijk lang: pas anderhalf jaar later werd het verkocht, ook nog eens voor veel minder dan de vraagprijs. In de tussentijd stapelden de rekeningen zich steeds verder op. “De stress wordt alleen maar erger. We kregen een budgetcoach die alles doorlichtte. Een dagje op pad met m’n zoon? Kon niet. Op zaterdagavond patatjes halen? Kon niet. Ze raadde me aan om te besparen door onze aanvullende zorgverzekering op te zeggen. Twaalf dagen later kreeg ik, nota bene op mijn verjaardag, een hernia. En zonder die aanvullende verzekering leverde dat een hele stapel nieuwe rekeningen op.”

Die constante stress van langdurige geldzorgen zorgt voor een negatieve spiraal, vertelt Nadja Jungmann. “De stress en de slapeloosheid zijn van invloed op je gedrag. Je gaat meer bij de dag leven, voelt je niet meer in staat om problemen op de lange termijn aan te pakken en op te lossen. Je wordt apathischer en passiever, terwijl het juist nu noodzakelijk is dat je actief en doelgericht te werk gaat.” Er is zelfs onderzoek dat aantoont dat je IQ tijdelijk naar beneden gaat als je lang veel zorgen hebt. En dan gaat het niet eens om het gebrek aan geld. “Het is de continue onzekerheid, dat je nooit weet waar je aan toe bent. Dat vreet energie, die je niet ergens anders aan kan besteden. In die zin is schuldhulpverlening prettig. Het is bepaald geen feestje, maar schept in ieder geval duidelijkheid. ”

 

 

Keerpunt

Marc Harens ging pas echt hulp zoeken toen het niet anders meer kon: hij moest zijn huis uit. Hij mocht wel bij zijn moeder logeren of bij een vriendin, maar dat leverde weer een nieuw probleem op. Je moet verplicht ergens ingeschreven staan, maar zodra dat gebeurt, kunnen ook de deurwaarders op dat adres aankloppen. “Dus schreef ik me in bij de daklozenopvang. Maar ja, dan ben je ook verplicht er tien nachten per maand te slapen.”

Zijn argument dat iemand anders dat bed bij de opvang wel beter kon gebruiken, haalde niks uit, want: regels zijn regels. En dus sliep de man die twee jaar eerder nog iedere dag in z’n mooie pak en dure leaseauto naar werk reed, nu tussen de zwervers en verslaafden. “Die mensen zijn niet slecht, maar er gebeuren hele nare dingen. Vechtpartijen, steekpartijen. Er zijn veel mensen met psychische problemen.” Die periode duurde acht maanden – tachtig nachten vol onveiligheid.

Het was een dieptepunt, maar tegelijkertijd ook een keerpunt. Tot die tijd kon hij altijd zijn imago in stand houden, daarna was dat simpelweg niet meer mogelijk. “Ik had niets meer te

'Nu had ik echt niets meer te verliezen'

verbergen. Ik moest me overgeven aan de situatie. Juist daardoor kon ik toen ook stoppen met drugs; ik had ze niet meer nodig om te doen alsof ik alles wel onder controle had. Op een bepaalde manier was dat bevrijdend: ik heb nu echt niets meer te verliezen.”

Dat betekent niet dat het direct beter ging. Marc ging in therapie, krabbelde langzaam weer op. Maar die schulden waren er natuurlijk nog. “Met mijn maatschappelijk werker opende ik iedere week weer een paar enveloppen. Uiteindelijk ging het om een bedrag van 77.000 euro.”

Voor de schuldsanering was een wachtlijst. Het duurde drie jaar voor hij er überhaupt aan kon beginnen. En ook daarna was het nog lang sappelen: “Echt al mijn geld werd ingenomen, ook de extraatjes. Ik kreeg €50 per week om van te leven en dat was het. Wilde ik een keer naar een vriend in een andere stad, moest ik daar toestemming voor vragen bij mijn bewindvoerder.” Maar het werkte: na drie jaar in de sanering werd hij schuldenvrij verklaard.

Loonbeslag

Bij Mila is het nog niet zover. Vanwege de achterstallige hypotheek en de restschuld na de verkoop, liet de hypotheekverstrekker beslag leggen op haar loon. “Dat was in mei vorig jaar, vlak voordat het vakantiegeld werd overgemaakt. Dat ging dus ook direct naar hen.” Het levert allerlei nieuwe problemen op. Zij en haar gezin wonen weer in een huis dat ze al eerder hadden gekocht, maar al die tijd verhuurden. Maar door het loonbeslag, is ook deze hypotheek nauwelijks meer op te brengen. “Ik moet echt ieder dubbeltje omdraaien. Een keertje blikvoer voor de kat, betekent dat ik zelf brood eet als avondmaaltijd.”

Maar klagen, daar ziet ze geen heil in. “Ik heb de knop omgezet: dit is nu mijn leven. We wonen nu een stuk kleiner, maar dat is helemaal niet erg. En we maken er samen wat van. Soms kom ik thuis en dan heeft mijn man onze simpele maaltijd extra leuk neergelegd op het bord, dan ziet het er ineens heel luxueus uit. Je hoort vaak dat mensen met schulden ook relatieproblemen krijgen, maar dat is bij ons juist niet het geval. Uit elkaar gaan is geen oplossing. Ik ben juist dankbaar dat we deze strijd samen kunnen strijden, dat we steun aan elkaar hebben.”

Op een beetje medewerking van de schuldeisers hoeft ze in de tussentijd niet te rekenen. En dat is een slechte zaak, zegt Jungmann. “Er wordt hoog ingezet op de eigen verantwoordelijkheid, maar als mensen maar lang genoeg in de geldzorgen zitten, wordt het dus steeds lastiger om die te nemen. Als je mensen met schulden wat ruimte geeft, en niet voortdurend boete op boete stapelt, is iedereen daarbij gebaat: voor de schuldenaar is het minder belastend en de schuldeisers krijgen sneller hun geld terug.”

Dat mensen gewoon ‘een schop onder hun kont’ moeten krijgen, is onzin dus. Terwijl wel iedereen altijd met een oordeel klaarstaat, merkt ook Marc. “Het hele systeem is ingericht op mensen die niet wíllen betalen, terwijl het veel vaker een kwestie van niet kúnnen is.” En ook Mila herkent het: “Mensen denken dat we het er wel naar gemaakt zullen hebben. Maar we leefden zeker niet buitensporig. En dan ineens dat ontslag: bam! Het kan iedereen overkomen.”

'Met het verjaardagsgeld van mijn zoon betaal ik rekeningen'

Gelukkig heeft haar man sinds twee weken weer een baan. Dat betekent dat ze iets meer ruimte hebben, ook al zijn ze er nog lang niet bovenop. “Tot die tijd probeer ik te genieten van kleine dingen. De zon die mijn woonkamer binnen schijnt, bijvoorbeeld.” Of van de liefde en steun van vrienden. “Ik kreeg laatst nog twee bioscoopbonnen van iemand uit mijn team, om lekker met mijn zoon naar de film te gaan. Zo lief! Want ik moet hem vaak nee verkopen. Hij is 14, wil graag de nieuwste Nike tech broek waar al zijn vrienden in lopen. Dat gaat gewoon echt niet. Laatst was hij jarig en kreeg hij geld cadeau. Ook dat moet dan naar de rekeningen. Ik heb hem beloofd dat ik hem ooit alles zal terugbetalen. Hij weet ook dat dat echt zo is.”

Marc heeft die donkere periode inmiddels ver achter zich kunnen laten. Hij probeerde het eerst nog even in de marketing, maar merkte al snel dat hij weer in zijn oude, negatieve patronen verviel. En dus gooide hij het over een andere boeg: hij helpt nu zelf mensen die een burn-out hebben. Zijn leven is nu een stuk relaxter: "Als de bel nu gaat, hoef ik niet bang te zijn dat er een deurwaarder staat. Ik krijg nog wel eens onvoorziene rekening, maar nu betaal ik die gewoon en doe dan even rustiger aan. En ik maak al m'n post zonder zorgen open. Ik hoef niets meer te verstoppen."

Door Peper Hofstede

*Mila is een gefingeerde naam.

Wat leuk dat je er bent! Wil je meer lezen van Weekend Magazine? Volg ons dan op Facebook of schrijf je in voor onze nieuwsbrief.