De nieuwe virusvariant omikron: hoeveel zorgen moeten we ons maken?

1. Waar komt het virus vandaan?

De variant met de wetenschappelijke naam B.1.1.529 dook voor het eerst op in Botswana. Daarna werd het ook aangetroffen in Zuid-Afrika, vooral in de noordelijke provincie Gauteng. Het verspreidde zich snel door het hele land.

Inmiddels is het virus ook vastgesteld in België, Italië, Engeland, Duitsland, Tsjechië, Hongkong, Australië, Israël, Denemarken én dus ook Nederland. Vandaag, maandag, kunnen de landen Schotland en Portugal ook worden toegevoegd aan de lijst.

2. Waarom zijn er meer zorgen over deze variant dan over andere?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) maakte bekend dat de nieuwe ontdekte variant als 'zorgelijk' is bestempeld. De eerste onderzoeksresultaten laten zien dat de mutatie, inmiddels omgedoopt tot omikronvariant, zich veel sneller verspreidt dan de huidige varianten.

Volgens hoogleraar bio-informatica Tulio de Oliveira verschilt de nu ontdekte virusvariant ongebruikelijk veel van eerdere versies. Het spike-eiwit om de cel binnen te komen wijkt op 32 plaatsen af. Dat is de structuur die het virus gebruikt om in de cellen te komen die ze aanvallen.

"Wat dat precies betekent, dat weten we nog niet", zei Hugo Tempelman, een Nederlandse arts die in Zuid-Afrika werkt, eerder. "Daarvoor hebben we nog te weinig data. Waar het nu wel op lijkt, is dat deze variant besmettelijker is."

Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge zegt zich zorgen te maken over de nieuwe variant. "Maar hoeveel zorgen we ons moeten maken, zal de komende weken moeten blijken."

Dat zegt ook Chantal Reusken, topexpert virologie bij het RIVM vandaag tegen RTL Nieuws. "We hadden deze variant liever wat langer buiten de deur gehouden. Er zijn natuurlijk al heel veel besmettingen in ons land. Als er dan een besmettelijkere variant rondgaat, moet je extra hard je best doen om de boel onder controle te krijgen en de R-waarde onder de 1 te krijgen."

3. Klopt het dat mensen minder ziek worden van de omikronvariant?

Dat is nog niet bekend. Ook is nog niet duidelijk hoe de virusvariant reageert op mensen die het coronavirus al eerder hebben gehad. Reusken van het RIVM zegt dat over het ziektebeeld van de 13 aangetroffen gevallen in Nederland, nog niets zeggen is. "Er zullen vast zoals bij elke variant mensen zijn die geen symptomen hebben. Maar we moeten dit echt eerst goed onderzoeken."

De RIVM-viroloog heeft wel de geluiden uit Zuid-Afrika gehoord dat het ziektebeeld milder zou zijn. Als dat inderdaad zo is, zou het zelfs positief kunnen zijn dat deze variant de overhand krijgt, geeft zij aan. Maar ze zegt wel dat het veel te vroeg is om deze conclusies te trekken over deze variant. "Dat moeten we uitgebreid onderzoeken."

De Belgische viroloog Marc van Ranst zegt daarover op Twitter  dat de variant van het coronavirus gunstig uitpakken voor de pandemie, als de mutant besmettelijker is maar minder schadelijk:

4. Hoe wordt uitgezocht of de variant in Nederland verder is verspreid?

De variant is nu aangetroffen bij 13 passagiers die vrijdag op de vluchten vanuit Zuid-Afrika naar Nederland zaten. In totaal zaten op die vluchten 61 corona-besmette passagiers. Het onderzoek naar het aantal besmettingen met de omikronvariant is nog bezig, dus het kunnen er nog meer dan 13 worden. De passagiers met corona verblijven in het quarantainehotel bij Schiphol. 

De GGD roept mensen die sinds maandag van Zuid-Afrika naar Nederland kwamen op om zich te testen.

Of het naast de 13 besmette mensen die nu in Nederland in isolatie zitten, meer besmettingen in het land zijn, is aannemelijk, zegt RIVM-viroloog Reusken, maar ze weet het uiteraard niet zeker. Om te bepalen of nieuwe varianten van het coronavirus zoals de de omikronvariant inderdaad in Nederland rondgaan, voert RIVM een zogenaamde kiemsurveillance uit. Daarvoor worden in laboratoria elke week duizend willekeurige monsters geanalyseerd van positieve PCR-testen uit het hele land. 

Bij de monsters wordt gekeken naar de bouwstenen waaruit het virus is opgebouwd, meldt het RIVM. Dat heet een sequentieanalyse. Die bouwstenen worden vergeleken met andere monsters, zowel uit binnen- als buitenland. Zo kan worden vastgesteld of een bepaalde variant in Nederland aanwezig is of niet.

Dit laboratoriumonderzoek kost meer tijd dan dat van een 'gewone' PCR-test. "Binnen 24 uur hebben we de uitslag van een PCR-test, bij een sequentieanalyse duurt dat langer", zegt een woordvoerster van het Rotterdamse ziekenhuis Erasmus MC, waar een van de laboratoria staat dat de monsters analyseert. "Hoe lang dit onderzoek naar de omikronvariant zal duren durf ik nog niet te zeggen."

5. Moeten er extra maatregelen komen, nu de variant in Nederland is?

Minister De Jonge zegt dat niet uit te sluiten, maar ook daarvoor is het nu nog te vroeg. Juist vrijdag werden strengere maatregelen afgekondigd, maar daarbij is nog geen rekening gehouden met de omikronvariant. 

Viroloog Reusken wijst erop dat als de variant inderdaad besmettelijker blijkt, dat het aantal contactmomenten mogelijk nog verder omlaag zal moeten om een verminderingen van het aantal besmettingen te krijgen. Uiteindelijk gaan het OMT en het kabinet erover, zegt ze.

6. Helpen onze vaccins tegen deze nieuwe variant?

Of onze vaccinaties op deze variant reageren, is nog te vroeg om te zeggen, zegt viroloog Reusken. Wel is duidelijk dat de PCR-test aangeeft dat je positief bent als je deze variant onder de leden hebt. 

Of de vaccins werken, wordt nu op veel plekken onderzocht, zei viroloog Marion Koopmans tegen RTL Nieuws. "Het is belangrijk om te kijken of dit virus ontsnapt aan vaccinatiebescherming."

Moderna-vaccin waarschijnlijk minder effectief tegen omikronvariant

Op dinsdag 30 november meldt vaccinmaker Moderna dat zij verwachten dat hun vaccin minder effectief zal zijn tegen de omnikronvariant. 

Volgens de directie van het bedrijf kan het maanden duren voordat producenten genoeg coronavaccins kunnen maken die wel optimaal werken tegen de nieuwe variant.

Eerder maakte het Amerikaanse Moderna al bekend een boostervaccin voor de omikronvariant te ontwikkelen. Het bedrijf zegt binnen zestig tot negentig dagen een vaccin klaar te kunnen hebben voor klinische studies. Ook Pfizer/BioNTech heeft aangegeven de omikronvariant te onderzoeken.