Honger, werkloosheid en ongelijkheid: Afghanistan glijdt in rap tempo af
Ruim acht maanden na het vertrek van de laatste westerse militairen uit Afghanistan is een hevige voedselcrisis gaande in het land. Ondertussen beperkt het nieuwe talibanregime in rap tempo de rechten van vrouwen. "We zijn terug in het verleden."
Eind augustus vertrok het laatste vliegtuig met Amerikaanse militairen uit Afghanistan. Het beeld van radeloze mensen die zich tevergeefs vastklampten aan opstijgende vliegtuigen staat bij veel mensen helder op het netvlies, net als de bloedige bomaanslag bij de luchthaven op 26 augustus, waarbij zeker 183 doden en honderden gewonden vielen.
Taliban nooit verdreven
Met de chaotische terugtrekking kwam na twintig jaar een einde aan de oorlog in Afghanistan. Die was Amerika begonnen na de aanslagen van 11 september 2001. Hoewel veel strijders van terreurgroep al-Qaida en ook leider Osama bin Laden werden gedood in het conflict, konden de taliban nooit helemaal worden verdreven. De ultraconservatieve islamitische beweging nam nog voor het Amerikaanse vertrek de macht weer over.
Sindsdien wordt stap voor stap duidelijk welke kant de taliban op willen met Afghanistan: een streng-islamitisch bewind voeren, net als vroeger. Hoewel de groepering in de periode rond de westerse terugtrekking nog beterschap en een modernere maatschappij beloofde, is daar in de praktijk bijster weinig van terecht gekomen.
Boerkaplicht en geen onderwijs
Er zijn grote zorgen over de toekomst van vrouwen in het land. Zaterdag maakte de hoogste talibanleider bekend dat vrouwen verplicht een boerka moeten dragen in het openbaar. Ook eisen de taliban dat vrouwen voortaan alleen het huis nog uit mogen als dat noodzakelijk is, en altijd in gezelschap van een mannelijk familielid. De afgelopen maanden werden meisjes al geweerd uit het voortgezet onderwijs.
Het werpt Afghaanse vrouwen terug naar de jaren van het onderdrukkende eerste bewind van de taliban, eind jaren 90. "De taliban doen vrouwenrechten geweld aan", zegt de Afghaanse Muzghan Mehr, die tot voor kort op de Nederlandse ambassade werkte, maar uiteindelijk kon vluchten naar Nederland. "Door deze daden brengen de taliban Afghanistan terug tot een conservatief land. Ze willen vrouwen ondergeschikt maken en maatschappelijk negeren."
'Taliban veranderen nooit'
Volgens Mehr bestaan de taliban uit dezelfde mensen met dezelfde mentaliteit als vroeger. "De taliban veranderen nooit. Kledingvoorschriften en meisjes en vrouwen verbannen van school, studie en werk. We zijn terug in het verleden." Het land verlaten is volgens haar lastig voor vrouwen, omdat zij moeilijk aan een paspoort kunnen komen.
Dit alles speelt zich af tegen een achtergrond van ondervoeding en armoede. De economie van Afghanistan, gebaseerd op landbouw en veeteelt, is ingestort door extreme droogte en sterk gestegen prijzen voor graan en brandstof. Veel landen, waaronder Nederland, geven noodhulp aan de bevolking, maar willen geen zaken doen met de taliban.
Sancties vs. mensenrechten
"Wat je nu ziet is dat we onder het mom van de mensenrechten vasthouden aan sancties tegen het huidige regime", zegt Afghanistan-volger Jorrit Kamminga, verbonden aan het Instituut Clingendael. "Terwijl daardoor de Afghaanse bevolking andere, belangrijke mensenrechten worden onthouden, zoals het recht op voedsel. Dat recht zou op zichzelf Nederland al moeten dwingen om Afghanistan de komende jaren te blijven ondersteunen."
Kamminga, die kritisch is op de ontwikkeling van Afghanistan tijdens de westerse aanwezigheid, vreest wel dat zonder die internationale steun geen vooruitgang mogelijk is in het land. "Als de huidige protesten niet leiden tot een revolutie of een burgeroorlog, dan zullen het waarschijnlijke lange jaren worden waarin veel Afghanen zich weer zullen moeten aanpassen aan het huidige regime."
Hij ziet maar één oplossing. "Om de mensenrechten in Afghanistan te bevorderen, zullen we in gesprek moeten met het talibanregime. Dat voelt ongemakkelijk, maar er is geen alternatief. De taliban negeren en economisch isoleren zal niet leiden tot gedragsverandering aan de kant van het regime, terwijl juist de Afghaanse bevolking er zwaar onder lijdt."
Wat doet Nederland?
Het ministerie noemt het schenden van vrouwenrechten 'zeer teleurstellend' en een 'volgende stap in de verkeerde richting' voor Afghanistan, maar blijft praten met het regime. "Het is belangrijk dat de internationale gemeenschap de mensenrechtensituatie blijft aankaarten in haar dialoog met de taliban, zodat de Afghaanse bevolking zich gesteund voelt. Zonder dialoog hebben we geen gelegenheid om diegenen die de macht hebben te beïnvloeden", zegt een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Het Nederlandse ambassadeteam vertrok half augustus halsoverkop uit Kabul. Zij werken nu vanuit Qatar en onderhouden vanuit daar 'ambtelijke, operationele contacten' met het talibanregime. Nederland stelt in 2022 een noodhulpbudget van 512 miljoen euro beschikbaar. Een deel gaat via hulporganisaties naar Afghanistan. In aanvulling daarop doneert Nederland dit jaar ruim 25 miljoen rechtstreeks aan het land, vorig jaar was dat 20 miljoen euro.
"Deze humanitaire bijdragen worden besteed aan levensreddende noodhulp voor de Afghaanse bevolking", aldus het ministerie. "Hulporganisaties geven aan dat met de door de internationale gemeenschap geboden humanitaire hulp afgelopen winter een ernstige hongersnood afgewend lijkt, maar waarschuwen tegelijkertijd dat noodhulp nodig blijft. Het kabinet blijf de humanitaire situatie monitoren."