Tientallen horecazaken doelwit van kogels en explosies

Waarom restaurant The Harbour Club in Amsterdam-Oost doelwit was van een zware explosie? "Geen enkel idee", zegt mede-eigenaar Joost Verhoeven. Was er sprake van afpersing? "Nee, nul, geen brief, niks." Toch wordt in de nacht van 9 op 10 augustus met een doffe klap de glazen voordeur eruit geblazen, waarna een tapijt van glassplinters de vloer bedekt.

Het voelt als een tweede dreun als burgemeester Femke Halsema uit veiligheidsoverwegingen de deuren van het trendy restaurant aan de Cruquiuskade sluit. Als de politie een 15-jarige en later een 17-jarige jongen arresteert voor een serie explosies in de hoofdstad, mogen de deuren half oktober weer open. Het is weer vanaf nul beginnen. "Alle reserveringen en boekingen zijn weg. We hebben een fantastisch theater met Hans Klok, dat is helemaal leeg. We hebben al gauw rond de 2,5 miljoen euro schade."

Zeker zestig aanslagen uit criminele hoek

Tot en met september noteerde de politie zeker zestig aanslagen met vuurwapens of explosieven op panden. Dat is nu al meer dan de drie hele jaren ervoor, blijkt uit landelijke cijfers die RTL Nieuws opvroeg. Tientallen beschietingen en explosies zijn gericht tegen horecaondernemingen, blijkt uit een landelijke inventarisatie van de onderzoeksredactie.

Het programma Opsporing Verzocht meldde gisteren dat in Amsterdam een 'forse toename' is van geweld met zwaar vuurwerk, waar zware explosieven van worden gemaakt. De politie telde er dit jaar al 80 incidenten. De cijfers die RTL Nieuws gebruikt, zijn strikter gemeten: de politie neemt alleen de incidenten mee die gelinkt zijn aan het criminele milieu. 

In Rotterdam zijn dit jaar opvallend veel woningen, maar ook meer dan tien horecazaken het doelwit. "We zien een enorme toename", bevestigt woordvoerder Lillian van Duijvenbode van de Rotterdamse politie. "Dat baart ons zorgen, omdat er veel omliggende schade is. Als een explosief afgaat en er breekt brand uit, kunnen ook bovenliggende woningen beschadigd raken. We zien ook met enige regelmaat dat ze de verkeerde woning pakken. En er zijn kogels door kinderkamers vlak bij een ledikantje terecht gekomen. Je moet er niet aan denken wat er had kunnen gebeuren."

'Je voelt je niet veilig'

De beschietingen en explosies veroorzaken bovendien flink wat angst onder bewoners, zegt Van Duijvenbode. "Of het nou bij een garage, een kapsalon, een winkel of een woning is; het maakt niet uit. Als je hier het slachtoffer van wordt, dan staat de buurt op zijn kop, dan staat je leven op zijn kop. Je voelt je niet veilig in je eigen woonomgeving. En dat is natuurlijk absoluut niet wat wij willen. Dus elke explosie, elke beschieting heeft voor ons de hoogste prioriteit."

Verharding in het milieu

Panden worden onder meer beschoten vanwege geschillen in het criminele milieu. Zo was er een serie beschietingen op panden na een gestolen partij drugs, onthulde RTL Nieuws deze zomer. "We weten niet exact waardoor de toename komt, maar we hebben wel het idee dat er een verharding plaatsvindt", zegt Van Duijvenbode. "Dat er sneller geweld wordt gebruikt en sneller naar een wapen wordt gegrepen."

Soms blijkt sprake van afpersing. Zo ontvangt eigenaar Abdul van afhaalrestaurant Ambala in Rotterdam-West in januari een sms'je: "Betaal 10.000 euro." Ook zijn zoon, die een tabakszaak ernaast runt, krijgt zo'n bericht. "10.000 euro betalen of anders gaan we schieten en sluiten."

Een paar dagen later vliegen de eerste kogels door de voorgevel van Ambala. Ook in maart en juni is het raak. Camerabeelden tonen een schutter, weggedoken in een zwarte hoody, die langsrent en meteen weer weg is. Het is reden voor burgemeester Ahmed Aboutaleb om inderdaad het restaurant te sluiten. Uiteindelijk weet de politie een 30-jarige man te arresteren. Sinds kort is Ambala weer open.

Pakkans klein bij plegen aanslag

Het is makkelijk voor criminelen om een aanslag te plegen op een woning. "De pakkans is klein. Schieten of een bom neerleggen en je bent weer weg", zegt RTL Nieuws-verslaggever Koen Voskuil, die onderzoek doet naar criminele ondermijning. "De gevolgen van zo'n aanslag zijn tegelijkertijd groot. Soms volgt een sluiting door de gemeente. Het lijkt erop dat criminelen daar soms misbruik van maken." 

Explosieven zijn bovendien makkelijk te krijgen. "Het merendeel van de gebruikte explosieven maken criminelen zelf met flitspoeder uit zwaar vuurwerk, zoals strijkers of Cobra’s. Daar worden ook de meeste plofkraken mee gepleegd", zegt Voskuil. 

Zwaar knalvuurwerk, in Nederland verboden, komt uit fabrieken uit Oost-Europa of Italië. De illegale invoer daarvan is nauwelijks te voorkomen. Jaarlijks neemt de politie 100.000 kilo in beslag, maar dat is slechts het topje van de ijsberg. 

Het aantal explosies stelt de politie en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) voor capaciteitsproblemen, meldde RTL Nieuws eerder. In september had het NFI vijf keer zoveel onderzoeken als normaal. Omdat onderzoek naar zogeheten 'post-explosies' bijzonder tijdrovend is, stapte het NFI noodgedwongen over naar een versoberde werkwijze.

Hoewel Joost Verhoeven van het Amsterdamse restaurant The Harbour Club een gemeentelijke sluiting omwille van de veiligheid begrijpt, wijst hij ook op de keerzijde ervan. "Het geeft eigenlijk aan dat misdaad loont, als dit gebeurt. Dan zie je maar hoe kwetsbaar je bent."

Verhoeven voerde tijdens de sluiting veel gesprekken met de gemeente en de politie. "Dan blijft de vraag: hoe ga je dit voorkomen? Dat vind ik een hele lastige. We weten niet waar dit vandaan komt, dus we weten niet wat we eraan moeten doen. Maar de gekste dingen gaan we doen. Dus we hebben nu een ander camerasysteem en 24 uur per dag een hondengeleider."

Half oktober mocht The Harbour Club weer open. Een emotioneel moment, vertelt Verhoeven. "Vooral toen het licht aan ging, met alle werknemers. Iedereen was erbij om de tent weer in volle glorie op te bouwen. Het is knokken om de agenda weer vol te krijgen. We zijn blij dat er een bestuurlijke rapportage uitkomt van de politie en de gemeente waarin echt in staat: The Harbour Club is slachtoffer in dit verhaal." 

Heb je tips over beschietingen, explosies of andere ondermijnende criminaliteit? Mail naar onderzoek@rtl.nl