Flinke misstanden vrouwengevangenissen: 'Je bent machteloos daarbinnen'

Dat is voor ex-gedetineerde Virginia* precies de reden om mee te doen aan de documentaire van Videoland, zegt ze tegen RTL Nieuws. Het moet zo snel mogelijk veranderen volgens haar, want 'de zaken die daarbinnen gebeuren kunnen echt niet'.

Zelf zat ze vast in Ter Peel, Limburg en later ook in Nieuwersluis. Aan de telefoon vertelt ze hoe ze vandaag de dag nog steeds last heeft van verschillende gebeurtenissen die in de gevangenissen plaatsvonden. "Het begint al als je daar binnenkomt, hoe je echt onterend jezelf moet uitkleden, meerdere keren moet bukken. En ook gefouilleerd wordt door mannen in plaats van door vrouwen." 

Aanranding

Dat is voor Virginia slechts een voorbode van wat komen gaat. Niet veel later ligt ze op een avond wakker in haar bed en schrikt ze van de sleutel die in het slot van haar gevangenisdeur komt. Een mannelijke cipier deed open, Virginia stond op en voor ze het wist werd ze betast door de man. Hij raakte haar borsten aan en ging verder door naar haar geslachtsdeel. Het lukte Virginia toen om hem van haar af te duwen. Daarop ging de man weg. 

"Maar vergis je niet, je komt hem daarna dagelijks weer tegen. Dan geeft ie je gewoon knipoogjes." Het verhaal van Virginia komt overeen met andere verhalen. Documentairemaakster Jessica Villerius sprak met 140 vrouwelijke ex-gedetineerden en hoorde schrikbarende verhalen.

"We pretenderen een democratisch en geciviliseerd land te zijn. Maar als je deze verhalen hoort dan is daar in ieder geval in die gevangenissen niks van waar", zegt Villerius. "Je kunt ook gewoon niks, je bent machteloos daar binnen."

Eind mei maakte het ministerie van Justitie en Veiligheid bekend dat er in de PI Nieuwersluis allerlei zaken niet klopten, het werd 'niet-integer gedrag' genoemd. De inspectie deed in opdracht van het ministerie onderzoek naar de misstanden. Na het uitbrengen van het rapport liet minister Franc Weerwind weten ook onderzoek te willen doen naar de twee andere vrouwengevangenissen in Ter Peel en Zwolle. De gevangenisdirectie van Nieuwersluis heeft inmiddels aangifte gedaan bij de politie van wangedrag door hun medewerkers richting de gedetineerden.

'Berg aan bewijs'

"Wij hebben eigenlijk al flink wat van dat onderzoekswerk gedaan", zegt Villerius. "Maar de Dienst Justitiële Inrichtingen wil niet met ons spreken. We hebben zo vaak geprobeerd ze te spreken, maar niemand wil dat. Uiteindelijk mocht ik alleen schriftelijke vragen stellen. Terwijl we een geweldige berg aan bewijzen hebben. Zoveel vrouwen die, terwijl de meesten elkaar niet kennen, allemaal hetzelfde zeggen, ook vaak over dezelfde mensen."

"Wat me het meest is bijgebleven van alles is hoe ontzettend machteloos de vrouwen zich moeten hebben gevoeld", zegt Villerius. "Dat de persoon met de sleutel van jouw cel eigenlijk alle macht over je heeft en kan doen met je wat hij wil. Dat je niet geloofd wordt als je je mond opentrekt. Dat je verlof dan soms zelfs wordt ingetrokken of dat je wordt overgeplaatst naar een andere gevangenis, meestal verder weg van je familie."

Precies dat en vele andere misstanden waren voor Virginia de reden om mee te doen. "We hebben geen moment getwijfeld om mee te doen", zegt ze over de documentaire die vanaf vandaag te zien is op Videoland. 

"Wie zijn de medewerkers van de PI om jou nog eens extra te straffen", zegt de ex-gedetineerde. "Ik nam mijn straf, geen probleem. Maar dat mensen denken 'oh, dat zijn gedetineerden, daarbij kunnen we alles maken', dat moet echt afgelopen zijn. Ik wil dat er zo snel mogelijk verandering in dit systeem komt voor de vrouwen die nog in de gevangenis zitten. Al dat grensoverschrijdend gedrag maakt je echt helemaal kapot." 

Aangifte

Virginia doet uiteindelijk aangifte van aanranding. Tot haar schrik wordt ze niet geloofd. Er gebeurt niks met de aangifte. Het was tegen een persoon waar zelfs al vaker aangifte tegen was gedaan. Voor veel vrouwen is zo'n stap al iets dat ze niet snel durven, zegt Virginia. "Er zijn legio voorbeelden van vrouwen die zijn overgeplaatst. Dat terwijl vrouwen vaak kinderen hebben. Die kunnen ze dan dus gewoon een tijd niet of minder vaak zien. Weet je hoe dat iemand raakt die al vastzit? Het doet zoveel met je. Wat dan gebeurt is dat vrouwen het vaak gewoon gaan pikken. Je sluit je af."

Voor Virginia blijft het niet bij die ene gebeurtenis. Er overkomen haar nog meer narigheden. De gevolgen daarvan ondervindt ze nog iedere dag. "Ik ben voorzichtiger geworden naar mannen toe. Ik merk dat helaas zelfs als mijn eigen vader me een knuffel wil geven, dan zet ik vaak toch even een stap naar achter." 

Virginia zegt veel steun te hebben aan haar vrouw, die ze in de gevangenis ontmoette. "Maar er zijn ook vrouwen die dit allemaal hebben doorstaan en geen partner hebben om het mee te delen. Want wie accepteert dat nou zomaar? Je hebt toch een stempel voor het leven als ex-gedetineerde. Wie gaat hen helpen? Je gaat naar de gevangenis om te reïntegreren. Maar sommigen komen er door al die misstanden slechter uit dan dat ze erin kwamen."

* Gefingeerde naam, echte naam bekend bij de redactie.

'Weerwind was zich kapot geschrokken'

"Minister Weerwind van Rechtsbescherming heeft de Inspectie Justitie en Veiligheid vorig jaar gevraagd onderzoek te doen naar de vrouwengevangenis in Nieuwersluis", zegt politiek verslaggever Floor Bremer. "Daaruit bleek dat de bewaarders zich structureel schuldig maken aan seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vaak waren het seksueel getinte opmerkingen maar het ging ook verder. Tussen bewaarders en gedetineerden waren er ook seksuele handelingen, soms in ruil voor extra privileges."

Bremer: "Minister Weerwind zei dat hij zich 'kapot geschrokken' was over de uitkomsten van het onderzoek en dat het ingaat tegen alles waar hij voor staat. Daarom neemt hij alle aanbevelingen van de inspectie over." Een van de zaken die hij overneemt is het instellen van een meldpunt waar gedetineerden op een veilige manier hun klachten kunnen indienen en meldingen kunnen maken, zonder dat hun bewaarders op de afdeling dat komen te weten. "Ook komen er meer vrouwelijke bewaarders, en moeten medewerkers verplichte trainingen gaan volgen specifiek gericht op het werken met vrouwen. Daarnaast laat de minister verder onderzoek doen."

"Critici zoals advocaat Johan Oosterhagen vinden dat de minister te laat in actie is gekomen. Omdat hij vorig jaar al sterke aanwijzingen had dat er misstanden waren. Toch wachtte hij op het inspectierapport, terwijl de vrouwen daar in een onveilige situatie zaten. Ze vinden dat hij eerder had moeten ingrijpen. Ook vinden ze dat de directie weg moet. Maar Weerwind wil nog niet zover gaan. Wel gaat hij er twee toezichthouders neerzetten. Over een paar maanden bekijkt hij de situatie opnieuw", besluit Bremer.