Deze winter wordt nóg zwaarder voor Oekraïners: 'Het wordt een uitdaging'
Vorige winter werd in Oekraïne omgedoopt tot 'de zwaarste winter ooit' voor het energienetwerk, omdat miljoenen Oekraïners zonder licht en warmte kwamen te zitten door Russische aanvallen op energievoorzieningen. Hoewel Oekraïne dit jaar voorbereid is op nieuwe aanvallen, staat het land aan de vooravond van een nóg zwaardere winter.
De 13-jarige zoon van Tetjana Yarema staat met een bijl hout te hakken in hun tuin, ter voorbereiding op de winter. Achter hem zijn de resten te zien van wat ooit hun huis was. Daarnaast de trailers waar hij en zijn moeder nu in wonen, die zijn neergezet nadat hun huis in het dorp Moschchun (zo'n 25 kilometer van Kiyv) werd verwoest aan het begin van de oorlog in Oekraïne. Aan persbureau AP laten Tetjana en haar zoon Artem zien hoe ze zich voorbereiden op de zware winter die ze te wachten staat.
Slapen met mutsen en jassen aan
Daar zijn ze al maanden mee bezig. Naast het aanleggen van een houtvoorraad hebben ze kaarsen, batterijen, zaklampen en gasflessen ingeslagen. Allemaal om dit jaar beter tegen de kou en het donker te kunnen vechten dan vorige winter. Toen vuurde Rusland meer dan 1200 raketten en drones af op energiecentrales, volgens staatsenergiebedrijf Ukrenergo. Het Kremlin zegt alleen militaire doelwitten te raken.
"Dat waren donkere dagen, met veel stroomuitval", vertelt Tetjana. "Ik wilde onze spullen pakken en naar het buitenland vertrekken, maar mijn zoon wilde dat niet. We sliepen met mutsen op en jassen aan, en we hebben het gered." Net als veel andere Oekraïners verwacht Tetjana dat de Russische bombardementen dit jaar weer zullen toenemen als de kou haar intrede doet.
Bekijk hier hoe Tetjana en Artem zich voorbereiden op de strenge winter:
En daar begint het nu al op te lijken. Op 21 september vond 'de eerste aanval in zes maanden' plaats op energie-infrastructuur van staatsenergiebedrijf Ukrenergo. In oktober kwamen dat soort aanvallen weer geregeld voor. Zo meldde DTEK, een private energieleverancier, dat in de nacht van zondag op maandag een van hun thermische elektriciteitscentrales geraakt was.
Veel voorraden op
Naar verwachting zullen die luchtaanvallen alleen maar toenemen naarmate het kouder wordt, denkt ook Julia Soldatiuk-Westerveld, Oekraïnedeskundige aan Instituut Clingendael. "De afgelopen tijd zagen we weinig aanvallen op energiedoelen, dus men denkt dat Rusland dat heeft opgespaard en binnenkort dagelijks bombardementen uit zal voeren op kritieke infrastructuur."
Juist omdat Rusland dezelfde strategie toepast als vorige winter, staat de Oekraïners dit jaar een zwaardere winter te wachten. Vorig jaar was de schade enorm, al verstrekt Oekraïne om veiligheidsredenen geen exacte cijfers. "Naar schatting is zeker tweederde van alle infrastructuur geraakt", zegt Soldatiuk-Westerveld. "Daarvan is slechts een deel volledig gerepareerd, omdat Oekraïne niet genoeg tijd en middelen had. Nog steeds produceert het land naar schatting ongeveer 21 procent minder energie dan een jaar geleden."
Bovendien zijn vorige winter veel voorraden opgebruikt. "Veel van de infrastructuur is gebouwd in de tijd van de Sovjet-Unie, dus het is bedacht voor een land in oorlog. Daarom had Oekraïne vorig jaar vier keer zo veel capaciteit om energie te produceren dan eigenlijk nodig was. Toen de Russische aanvallen plaatsvonden, konden ze door die grote voorraad redelijk snel herstellen", legt Soldatiuk-Westerveld. "Maar nu zijn die voorraden op."
Voorbereiding
Een groot verschil met vorig jaar is dat de aanvallen op energiedoelen dit jaar niet als verrassing komen voor Oekraïne. "De overheid heeft dit keer de tijd gehad - en genomen - om zich voor te bereiden", aldus Soldatiuk-Westerveld. Zo heeft Oekraïne sterk ingezet op het beschermen van energiecentrales met luchtafweersystemen.
"We doen er alles aan om ervoor te zorgen dat Oekraïne vóór de winter nog meer luchtverdedigingssystemen heeft", zei president Zelensky begin deze maand nog. De Oekraïense premier Denys Shmyhal kondigde een week geleden aan dat de Verenigde Staten 522 miljoen dollar heeft vrijgemaakt voor energievoorzieningen en de bescherming daarvan.
Volgens Soldatiuk-Westerveld heeft Oekraïne veel hoop gevestigd op de eerste levering van F16's begin 2024. "Vooral bij energiecentrales in grote steden zijn luchtafweersystemen geïnstalleerd, maar er zijn nog steeds delen van de lucht die niet beschermd zijn", zegt ze. "De hoop is dat Oekraïne met de toegezegde F16's die gaten in het luchtruim kan dekken."
Verder heeft Oekraïne de afgelopen maanden geprobeerd om energiereserves aan te leggen door zo min mogelijk te verbruiken. Onder andere door de energieprijzen voor Oekraïense burgers te verhogen, in plaats van goedkoper te maken. Soldatiuk-Westerveld: "Een nogal onpopulaire maatregel, maar wel één die consumenten stimuleert om slim om te gaan met energie." De overheid laste ook af en toe vooraf gecommuniceerde blackouts in om energie op te sparen.
Om minder afhankelijk te zijn van bestaande elektriciteitscentrales en buitenlands gas, heeft Oekraïne het afgelopen jaar bovendien veel ingezet op groene energie, zoals zonne- en windenergie. "Maar een groot nadeel voor die ontwikkeling is dat 90 procent van de voorzieningen daarvoor zich nu in bezet gebied bevindt. Dat moet allemaal opnieuw worden aangelegd."
Fleecetrui en bodywarmer
Oekraïners zelf bereiden zich op verschillende manieren voor, nu ze weten wat ze te wachten staat. Burgers die het zich konden veroorloven hebben zonnepanelen aangelegd. Anderen kopen generatoren; een grote retailer zegt in augustus 80 procent meer generatoren te hebben verkocht dan in dezelfde maand in 2022. "En weer anderen kijken naar mogelijkheden om toch een maand of twee in het buitenland te overbruggen", zegt Soldatiuk-Westerveld.
Dat geldt niet voor Tetjana en haar zoon. Tetjana raapt de dunne stukken hout op die van het hakblok op de grond vallen. "Het wordt een uitdaging...", zegt ze, in een fleecetrui met een bodywarmer eroverheen. "Maar dit keer weet ik al wat we moeten doen."