Oneens met uitkomst stemhulp? Dan slaan we advies in de wind

Misschien zie je ze wel voorbijkomen op sociale media. Mensen die hun uitslag delen van welke stemhulp dan ook, maar erbij vermelden toch niet op die partij te gaan stemmen. Of juist andersom: mensen die trots zijn op de uitslag en er vol voor gaan.

Opkomst en partijkeus

Dat wil maar zeggen: de stemhulpen in Nederland worden goed gevonden. Ruim 40 procent van de Nederlandse stemmers gebruikt ze, weet onderzoeker Martin Rosema van de Universiteit Twente. Die stemhulpen hebben ook zeker een grote rol in de verkiezingen.

Rosema deed specifiek onderzoek naar de rol van stemhulpen bij de verkiezingen en formuleert twee duidelijke uitkomsten:

1. De opkomst. "Die wordt met een paar procenten verhoogd door de stemhulpen. Drie, vier procent, zoiets." Dat komt volgens Rosema doordat er veel kiezers zijn die 'zweven'. "Die moeten ook landen. De kieswijzers helpen daarbij en zorgen op die manier voor een hogere opkomst."
2. In het verlengde daarvan ligt de partijkeuze. Ook die wordt beïnvloed door de vele stemhulpen die Nederland rijk is. Maar het is absoluut niet zo dat de uitslag van die stemhulp altijd leidend is in de uiteindelijke partijkeus. Sterker nog, we doen ook geregeld helemaal niets met het advies.

Want om het advies serieus te nemen, moeten kiezers aan specifieke voorwaarden voldoen, zegt Rosema. "Het eerste is dat ze moeten zweven. Als kiezers al weten wat ze gaan stemmen en vervolgens een stemhulp doen, dan gaat dat hun keus niet meer beïnvloeden."

Veel zwevers

De groep zwevende kiezers is wel groot. Rosema schat het aantal 'zwevers' zo rond de 60 procent. Maar dan komt het volgende. "De uitslag van de stemhulp moet wel passen binnen de voorkeuren. De meeste mensen twijfelen tussen twee, drie, misschien vier partijen. Als de stemhulp stelt dat één van die partijen het best bij je past, kan het ook in het stemhokje de doorslag geven."

Bij nogal wat mensen zorgt dat voor een definitieve keus, maar lang niet altijd is dat het geval. Bij veel anderen komt juist een heel verrassende partij uit de hoge hoed. "Denk aan jongeren bij wie 50PLUS eruit komt", zegt Rosema. 

Strategisch stemmen

Als dat gebeurt, is de behoefte om iets met die informatie te doen een stuk minder groot. "Dan slaan we de uitkomsten weer in de wind", zegt de onderzoeker. 

Bij politici zelf zorgen de stemhulpen soms wel voor wat spanning:

Er zijn genoeg mensen die gevoelsmatig niet geholpen worden door de stemhulp. "Maar het is goed je te realiseren dat er heel veel redenen zijn waarom je op een partij zou stemmen", zegt politicoloog Roderik Rekker. "Bijvoorbeeld je achtergrond, of de focus op andere thema's dan die in de stemhulp aan bod komen. Maar ook strategisch stemmen is een mogelijkheid." 

Veel nieuwe partijen

Rekker denkt terug aan de verkiezingen van 2012, toen de VVD en de PvdA in de peilingen nek-aan-nek gingen. Uiteindelijk kreeg de VVD 41 zetels, de PvdA 38. "Toen ontstond er een premiersstrijd, waarbij die partijen zelf dat natuurlijk ook graag creëren. De media doen daar ook graag aan mee."

Genoeg andere plekken dan de stemhulp dus om je uiteindelijke stem te bepalen. Maar dit jaar is de rol van die stemhulp wel groter dan ooit, verwacht Rosema. "Dat komt door het aantal nieuwe partijen, die het wel goed doen. Er is ruimte voor onzekerheid bij de kiezer."

Dit zegt het RTL Nieuwspanel

Van de panelleden van RTL Nieuws geeft bijna een kwart (23 procent) aan de stemwijzer een belangrijke raadgever te vinden bij het bepalen van de keus voor een partij. Onder zwevende kiezers, dus de panelleden die nog geen keus hebben gemaakt, ligt dat zelfs op 37 procent.

En dat zal volgens opiniepeiler Rademaker de komende weken nog verder oplopen. "De laatste week zullen miljoenen mensen stemwijzers raadplegen, vaak om de knoop door te hakken als ze nog twijfelen tussen twee of drie partijen."