Onderbreking op de radio: spookrijder gesignaleerd, wat te doen?

Afgelopen weekend, op de A1 bij Amersfoort, botste een Roemeense automobilist, 19 jaar, frontaal op een auto waar twee volwassenen en twee kinderen in zaten. De kinderen kwamen daarbij om het leven, de volwassenen raakten zwaargewond. Per jaar zijn er ongeveer 375 geregistreerde spookrijincidenten in Nederland waar de politie bij aanwezig is, zo schat de SWOV, de stichting wetenschappelijk onderzoek verkeersveiligheid. Hoe kan zoiets gebeuren? 

"Bij mensen die spookrijden, is vaak sprake van bewustzijnsvernauwing", legt verkeerspsycholoog Matthijs Dicke-Ogenia uit. "Het is namelijk, als je goed geconcentreerd achter het stuur zit, erg moeilijk om per ongeluk spook te rijden. Onze infrastructuur is heel goed ingericht in Nederland en mensen worden met borden duidelijk gewaarschuwd als het misgaat. Die waarschuwingen kun je over het algemeen niet missen als je gewoon goed geconcentreerd deelneemt."

Psychische klachten

Maar het kan misgaan bij mensen die die concentratie (even) niet hebben. "Dat kan komen doordat mensen extreem vermoeid zijn, psychische klachten hebben, met beginnende dementie kampen of bijvoorbeeld bepaalde medicijnen slikken met versuffende bijwerkingen." De SWOV stelt dat het vooral bij spookrijden vooral gaat om bestuurders van personenauto's. Onder spookrijders zijn vooral oudere automobilisten oververtegenwoordigd, en in iets mindere mate geldt dat ook voor de juist wat jongere bestuurders. 

Een klein deel van de spookrijders doet dat omdat ze op de vlucht zijn voor de politie, of, zo schrijft de SWOV op de site, 'mensen die spookrijden als een poging tot zelfdoding'. Andere redenen zijn dat mensen willen omkeren om een file te vermijden of een gemiste afslag te bereiken, sommige automobilisten doen het voor de kick of een weddenschap.

"Maar in de meeste gevallen gebeurt het per ongeluk", vermoedt Dicke. Dat maakt ook dat mensen vaak niet meteen doorhebben dat ze tegen de richting in rijden. Doordat spookrijders er al niet helemaal bij zijn met hun hoofd, kunnen hun hersenen kilometers lang denken dat er niets aan de hand is. "Als je eenmaal die borden met 'ga terug' voorbij bent, kunnen je hersenen ten onrechte denken: dit is een 80-kilometerweg." 

Een tweestrooksnelweg heeft slechts subtiele verschillen, weet de verkeerspsycholoog, en die herken je niet snel als je al last hebt van bewustzijnsvernauwing. "Dan kunnen je weggebruikers knipperen met hun lampen, maar dan kun je ook denken: oh, misschien is een van mijn lampen kapot."

Haast

Toch is dat knipperen met de lampen wél wat wordt aangeraden aan andere weggebruikers bij het zien van een spookrijder, weet Arnoud Broekhuis. Hij werkt bij de verkeersinformatiedienst van de ANWB. Hij en zijn collega's zorgen altijd dat er minimaal drie mensen aan het werk zijn op hun afdeling, want als er via Rijkswaterstaat een melding van een spookrijder binnenkomt, moeten minimaal drie presentatoren zich naar een microfoon haasten om via Radio 1, Radio 2, BNR Nieuwsradio en verschillende digitale navigatiesystemen weggebruikers te waarschuwen. 

"We hebben de afspraak dat we alleen bij grote calamiteiten inbreken, en dit is zo'n calamiteit", legt Broekhuis uit. "We hoeven ook niet te wachten tot het liedje dat wordt gedraaid klaar is, of de radio-dj klaar is met zijn verhaal. We moeten zo snel mogelijk mensen laten weten wat er aan de hand is, zodat ze kunnen anticiperen op het onheil dat op hen af komt. In de hoop dat we mensen op tijd kunnen waarschuwen."

In onderstaande video zijn beelden te zien van de plek van het zware ongeval: 

De meldingen komen het vaakst binnen als het donker is, weet Broekhuis. "Overdags zijn onze wegen zo drukbezet, dan is het echt heel erg moeilijk om je te vergissen, in een stroom vol auto's die wel de goede kant op rijden." De SWOV onderstreept dat: 'De meeste spookrijongevallen vinden plaats in de avond, nacht en vroege ochtend.' Uit een studie van 68 spookrijongevallen en -incidenten tussen 2015 en 2019 was het in 51 gevallen donker of schemerig, en slechts in 17 gevallen was het licht, aldus het onderzoeksinstituut.

'Blijf rechts rijden'

Zodra er een melding binnenkomt bij de ANWB, noemen Broekhuis en collega's zo duidelijk mogelijk twee keer de desbetreffende snelweg, de plek waar de spookrijder is gesignaleerd, en vervolgens adviseren ze automobilisten om de spookrijder te waarschuwen met knipperlichten. Ook heel belangrijk: 'Blijf rechts rijden'. 

"Dat is een goed advies", zegt verkeerspsycholoog Dicke, "en dat moet je ook zeker altijd opvolgen als het kan. Maar het probleem is dat je niet weet wat de spookrijder doet en je vaak zelf in een split second moet reageren." 

Wat is er gebeurd? 

Op de A1 bij Amersfoort zijn zaterdag drie mensen om het leven gekomen bij een ernstig ongeluk, onder wie twee meisjes van 12 en 14 jaar uit Hilversum. De twee ouders van de kinderen raakten zwaargewond. Een spookrijder botste gisteravond even na 22.00 uur frontaal op een auto, laat een woordvoerder van de politie weten.

De spookrijder, een 19-jarige man uit Roemenië, is volgens de politie ter plaatse overleden. De ravage was enorm. Hulpdiensten rukten massaal uit. Volgens de politie waren twee medische teams ter plaatse. Ook omstanders die ter plaatse waren, boden hulp. De 16-jarige Ahmed Elkassas zat met zijn vader in de auto en miste de tegenligger op een haar na. "Zagen ineens felle lampen onze kant op komen." 

Sommige spookrijders hebben op een gegeven moment de tegenwoordigheid van geest om te denken: ik ga de vluchtstrook op, ik zet de auto stil en bel de hulpdiensten. Maar, zo weet Dicke ook: in paniek gaat ons reptielenbrein aan: we vechten, vluchten of bevriezen. "Dat geldt ook in de auto. Niet iedereen kan helder nadenken. Sommigen denken: ik ga heel snel rijden en de eerstvolgende afslag ga ik eraf. Sommigen kunnen niets meer, blijven rechtdoor rijden. Dat is het enge."

Het maakt ook dat spookrijdersongelukken 'heel veel impact' hebben, weet Dicke. "Veel weggebruikers krijgen ermee te maken, omdat ze koplampen op zich af zien komen. Het is een van de weinige dingen waar je als weggebruiker inééns mee geconfronteerd wordt, en geen invloed op hebt. En je kunt je voorstellen hoe hard de klap is als twee auto's met 100 kilometer per uur frontaal op elkaar botsen. Dat is zo heftig, voor alle betrokkenen."