Venezuela wil twee derde van Guyana inlijven: 'Kan wereldwijd conflict worden'

Afgelopen zondag: Venezolanen gaan naar de stembus voor een referendum. De vraag die centraal staat is of het land de regio Essequibo moet inlijven. Die regio ligt nu in Guyana en is goed voor twee derde van de totale oppervlakte van dat land, zoals te zien in onderstaande kaart.

95 procent van de mensen die hebben gestemd, zegt ja, Essequibo hoort bij Venezuela.

1. Wat is de historie rond Essequibo en Venezuela?

Om deze vraag te beantwoorden, worden we geholpen door Patricio Silva, hoogleraar Latijns-Amerikastudies aan de Universiteit Leiden. "In de koloniale tijd waren het vooral de Spanjaarden die de scepter zwaaiden in Latijns-Amerika. Toen zij vertrokken, werden de grenzen getrokken van de nieuwe landen. De regio Essequibo viel volgens Venezuela toen binnen de grenzen van hun land."

Nederland was aanwezig in Suriname en Guyana, maar gaven in 1814 dat laatstgenoemde land over aan de Engelsen. "Zij hebben vervolgens de grenzen van Guyana opgeschoven naar het westen, waardoor Essequibo onderdeel werd van Guyana."

2. Accepteerde Venezuela dat zomaar?

Zeker niet. En daarbij kregen ze bijval van de Verenigde Staten. "De VS zei in die tijd namelijk: als een Europees land weer probeert controle te krijgen over een land in Noord- of Zuid-Amerika, dan beschouwen we dat als een aanval op onszelf", zegt Silva. "Met steun van de VS bracht Venezuela de zaak in 1899 voor een arbitragecommissie. Maar die besloot het hele gebied toe te kennen aan Engeland en dat sloeg in Venezuela in als een bom."

Uit documenten die later ontdekt zijn, zou blijken dat de Engelsen een deal hadden gesloten met een Rus uit de arbitragecommissie die de beslissende stem had. "In de jaren 80 heeft het Internationaal Strafhof in Den Haag zich ook nog over de zaak gebogen. Die oordeelde dat de uitspraak van 1899 nog altijd geldig was." Venezuela heeft dat nooit erkend.

3. Wat maakt Essequibo aantrekkelijk?

Dat heeft allereerst te maken met olie. "In de regio Essequibo is in de afgelopen tien jaar veel olie gevonden", zegt Silva. "Het heeft voor een enorme economische groei gezorgd in Guyana. Venezuela is juist heel arm geworden en dus is Essequibo een interessant gebied voor hen om onder controle te krijgen."

Maar Venezuela heeft zelf ook al veel olie. Waarom willen ze dan nog meer hebben? "Je moet het zien als een soort langetermijnstrategie. Ze denken dat ook veel Engelse en Amerikaanse bedrijven interesse kunnen hebben in de olie. Als die zich er binnen de komende jaren vestigen en ze gaan dán over tot actie, dan krijgen ze het aan de stok met die bedrijven en dat is niet wat Venezuela wil."

En er speelt nog iets, volgens Silva en Eva van Roekel. Zij is antropoloog aan de VU in Amsterdam. "In 2024 zijn er verkiezingen in Venezuela. Het gaat economisch erg slecht en dus staat president Maduro er niet goed voor. Door de aandacht te vestigen op Essequibo, creëert hij een soort gedeelde vijand en dat kan steun opleveren van de bevolking."

4. Willen mensen in Essequibo zelf dit wel?

Nee, niet meer althans. "Als je het rond 2000 had gevraagd, misschien wel", zegt Silva. "Toen keken mensen op tegen Venezuela, omdat daar toen heel veel geld was. Maar nu is de tortilla omgedraaid (letterlijk vertaalde uitdrukking uit het Spaans, red.). Guyana kent enorme welvaart, Venezuela is straatarm."

In Venezuela zelf bestaat er dus geen twijfel over: Essequibo hoort bij hen, blijkt uit het referendum. De opkomst daarvoor lijkt overigens niet heel hoog te zijn geweest. Maar, zegt antropoloog Van Roekel: "Iedere Venezolaan is ervan overtuigd dat de regio bij Venezuela hoort. Op landkaarten worden de landen al aan elkaar gehecht, vaak met streepjes als grens om aan te geven dat het om betwist gebied gaat." Ook Google Maps doet dat:

5. Kan dit uitmonden in een groter conflict?

Guyana heeft Venezuela al gewaarschuwd dat ze veel westerse landen aan hun kant hebben staan. Zo hebben Engeland en de Verenigde Staten al aangegeven dat ze 'zich niet neutraal zullen opstellen'. Met andere woorden: de kant van Guyana zullen kiezen.

"De grote vraag is wat Rusland gaat doen", zegt Silva. "Die ondersteunen Venezuela al heel lang in termen van wapens. Ze zullen hen nu wellicht ook willen steunen, om bijvoorbeeld de aandacht af te leiden van de oorlog in Oekraïne."

Binnen Zuid-Amerika zelf heeft Brazilië inmiddels gereageerd. Normaal gesproken onderhoudt de Braziliaanse president Lula goede banden met zijn ambtsgenoot Maduro. Toch heeft hij troepen naar Boa Vista gestuurd, bij de grens met Venezuela. Volgens sommige experts is de grens tussen Venezuela en Guyana zo onbegaanbaar, dat ze voor een bezetting door Brazilië moeten. Het is natuurlijk wel onduidelijk of Maduro dat aandurft.

6. Daarover gesproken, durft Venezuela een bezetting aan?

"Het is maar de vraag of Venezuela zich een langdurige oorlog kan permitteren", zegt Silva. "Vooral omdat je ziet dat de Verenigde Staten, Engeland en ook andere Europese landen aan de kant van Guyana staan. Als dit tot een militaire interventie leidt en het loopt voor Venezuela niet goed vanwege inmenging door Engeland en de VS, dan bedreigt dat de positie van Maduro."

En ook het leger staat voor een dilemma. "Ze willen die olie uit Essequibo wel, maar een confrontatie met Engeland en de Verenigde Staten willen ze misschien niet. Het kan zijn dat ze Maduro dan laten vallen."

7. Als ze het toch wel doen, wat merken wij daarvan?

Mogelijk veel, en dat heeft te maken met de Antillen. Vooral Aruba, Bonaire en Curaçao liggen erg dichtbij het vasteland van Venezuela. Het was voor oud-president Hugo Chávez dan ook reden om meermaals naar de eilanden te refereren als 'Venezolaans'.

"Uit oude afspraken, net zoals bij Essequibo, zou blijken dat de Antillen tot Venezuela behoren", zegt Silva. "Als Maduro daarnaar handelt, is ook Nederland binnen de kortste keren bij het conflict betrokken."