Vuurwerkangst bij honden en katten vastgelegd met bodycam: 'Mijn hart brak'

Getril, gehijg, gekwijl en gepiep. Een hond die plat op de grond ligt. Een kat die aan de grond genageld staat, geen stap meer durft te doen. Sebastian Mulder kreeg 180 uur aan beeldmateriaal nadat hij voor zijn prijswinnende documentaire een Facebookoproepje had geplaatst. Of er mensen waren met een huisdier met vuurwerkangst.

Die waren er. Volop. "In een mum van tijd had ik honderd reacties", zegt Sebastian erover. Het idee ontstond drie jaar geleden, toen hij door de pandemie ineens een keer thuis was tijdens oud en nieuw ('normaal was ik altijd de hort op'). Hij zag zijn eigen kat, na een harde vuurwerkknal, schrikken op straat. Ze durfde niet meer voor- of achteruit. "Ik was er nooit zo bewust van, maar ineens dacht ik: wow. Dat moet toch heftig zijn voor zo'n beestje."

De trailer van de film is hieronder te bekijken: 

Hij besloot dat hij er een film over wilde maken. "En dan niet gewoon zelf alles filmen, maar ik wilde mensen echt laten vóélen: zo is het voor een dier." Er zat ook een praktische reden achter. Want: die vuurwekknallen zijn natuurlijk alleen met oud en nieuw makkelijk te filmen. "Ik kon niet op één dag op tientallen verschillende plekken zijn. Dan had ik er een meerjarenplan van moeten maken."

Sebastian, zelf fervent dierenliefhebber, werd van sommige beelden blij. De beelden waar geen knallen te horen waren, maar waar werd gesnuffeld, gespeeld met baasjes, achter ballen aan gerend, aan vreemde hondenachterwerken wordt geroken. "Heel speels, intiem en grappig", zegt Mulder erover. "Ook leuk omdat je het door de ogen van het dier ziet."

Verdrietiger

Maar naarmate de tijd voortduurt, worden de beelden verdrietiger. En Mulder, als kijker, dus ook. "En om 00:00 uur 's nachts gaat het in de documentaire helemaal los. Het was soms heel hard en naar om ernaar te kijken, zoals de beelden van een hond die epilepsie heeft. Mijn hart brak. Het dier kreeg door de knallen stress, en dat was een trigger voor een aanval, en dan zie je dus zo'n dier trillend op de grond liggen en als baasje kun je vrij weinig op zo'n moment."

De documentaire, die de sarcastische titel And a happy new year heeft, gaat niet alléén over honden en katten. Sebastian spitte ook tientallen wildcamera's door, bekeek beveiligingscamera's bij weilanden en stallen. Zo zien we een wegkruipende uil, een panikerend paard, rondrennende hertjes. 

'Geen natuurlijk geluid'

"Een mens weet waar een vuurwerkknal door wordt veroorzaakt", zegt Niels Kalkman, woordvoerder bij de Dierenbescherming, de stichting die de documentaire voor een deel heeft gefinancierd. "Een dier kan zich dat niet bedenken, kan zich niet schrap zetten en schrik zich dus wezenloos van die flitsen, die knallen. Ze schieten in een stressreactie."

'Pure angst', ziet Kalkman in de beelden. De Dierenbescherming heeft in 2017 onderzocht hoeveel dieren last hebben van vuurwerk. 75 procent van de katten en twee derde van de honden van zijn volgens hun baasje bang. Voor konijnen ging het om 44 procent, vogels 32 procent en cavia's 29 procent. 

"Dieren zijn beducht op hun natuurlijke vijanden, maar vuurwerkknallen zijn geen natuurlijke geluiden, en dus weten ze niet hoe ze dat lawaai kunnen plaatsen", zegt Kalkman. "Er is geen enkel geluid in de natuur dat qua hardheid lijkt op vuurwerk."

"Wat me heel erg raakte", vervolgt Mulder, "was een opname van een shetlander die in de stal stond. Dat beestje was zó in paniek, dat hij heen en weer rende in zijn stal, hij liep de hele tijd bijna tegen de muur op. Vijf uur lang."

De spagaat voor paardeneigenaren, zo zag Sebastian, is: paarden zijn vluchtdieren. Bij knallen willen ze rennen. Dan is opsluiten zielig, tegennatuurlijk, maar, anderzijds: in een weiland kunnen ze in blinde paniek uitbreken en wegrennen. "Dat wil je ook niet."  

Ook bevat de documentaire beelden die zijn opgenomen door een natuurfilmer, die met de jaarwisseling in de bosjes zat om met een speciale camera vogels te filmen. Mulder koos voor de Biesbosch.

Verstoring

"Ik heb echt even moeten zoeken naar een geschikte plek, want je wéét vaak niet waar dieren zitten en wanneer er dan een knal zal klinken." Maar hij weet dat in de Biesbosch duizend vogelsoorten overwinteren. En een boswachter had verteld hoeveel paniek er wordt veroorzaakt bij die dieren door de knallen. "Het is het meest verstorende moment van het jaar, voor wild. En ook in de beelden van de vogels zie je, best wel intens, bij één knal, die 6 kilometer verderop te horen is, hele zwermen in paniek tegelijk de lucht in vliegen."

Uit nieuw onderzoek van onderzoekers aan de Universiteit van Amsterdam blijkt dat vogels tot wel 10 kilometer van het afgestoken vuurwerk afwijkend gedrag vertonen. Uit ander gepubliceerd onderzoek blijkt dat ganzen dagenlang stress ervaren nadat ze vuurwerkknallen hebben gehoord. 

Hanne Tersmette-Strijland van Vogelbescherming Nederland zei al eerder tegen RTL Nieuws dat die schrikreactie de vogels veel energie kosten. "Wanneer vogels zo opgeschrikt worden, kost het ze behoorlijk wat energie om van die schrikreactie te herstellen", "Als het schrikken een langere tijd doorgaat, kan het verstrekkende gevolgen hebben voor de dieren. Ze moeten dan extra voedsel zoeken, en dat is behoorlijk lastig in deze tijd van het jaar."

"Het is best gruwelijk, dat effect van vuurwerk op dieren", zegt Mulder erover. "Ik heb zo vaak gedacht: ik hoop dat mensen die vuurwerk afsteken, dit zien."

De film is 28 december te zien op NPO2. Hij won een prijs voor de documentaire op het International Documentary Filmfestival Amsterdam, in de categorie jeugdfilms voor 9 tot 12 jaar oud. "Ik heb lang gedacht: voor wie maken we deze film nou? Maar ik denk dat het en voor volwassenen is, en voor kinderen. Mensen met huisdieren zullen een boel herkennen, en mensen die vuurwerk afsteken, zullen misschien kritischer gaan nadenken."

De film is opgenomen in lespakketten van de Dierenbescherming en Koninklijke Hondenbescherming, weet Mulder, en daar is hij blij mee. "Dat is toch de volgende generatie vuurwerkafstekers. Heel veel mensen weten wel dat dieren en vuurwerk geen goede match zijn, maar ik denk dat ze niet altijd beseffen hoe traumatisch het is voor een dier. Ik hoop dat de mensen die de film zien, aan het einde denken: dit moet anders."