Deze Haagse schreef geschiedenis met 'zeer vroege' foto's uit Afrika, en wachtte tragisch lot
Het is 1862. Afrikaanse dorpelingen rusten uit, tussen hun hutjes van riet. Een alledaags tafereel, maar bijzonder genoeg door een vrouw uit Den Haag vastgelegd op de gevoelige plaat. "Dat is uniek, in die tijd kon niemand dat op de manier zoals zij dat gedaan heeft."
Ruim 160 jaar geleden was het fotopionier en reiziger Alexine Tinne (1835-1869) die het huidige Zuid-Soedan deze mensen fotografeerde. Het was uniek: fotografie stond nog in de kinderschoenen. "Ze behoren tot de allervroegste foto's die in hartje Afrika zijn gemaakt", vertelt Maartje van den Heuvel, conservator fotografie van Universitaire Bibliotheken Leiden.
Een serie van 18 foto's van Tinne dook op in 2021, toen een Fransman die in bezit bleek te hebben. "Hij was als liefhebber op deze foto's gestuit, maar kwam er pas veel later achter dat ze van Tinne afkomstig waren." Nu zijn ze in Nederlandse handen, gekocht met geld uit een aantal fondsen. Het wordt niet openbaar gemaakt wat de foto’s hebben gekost. "De foto's zijn hem dierbaar, maar hij vindt ook dat ze hier op z'n plek zijn."
De vrouw die de foto's in 1862 maakte was schatrijk. Haar vader had fortuin gemaakt met West-Indische suikerplantages. Tinne had op jonge leeftijd door reisboeken een fascinatie ontwikkeld voor onbekende verre oorden. Toen haar vader overleed, stond niets haar in de weg om op reis te gaan.
Moeilijke techniek
Na jaren reizen - met haar moeder en tante - vertrok Tinne naar Afrika. Maar dat ging niet zomaar. Ze ging met schepen, gevuld met kisten vol huisraad, en honderden kamelen en tot slaafgemaakte bedienden en dragers. Zuidwaarts, de rivier de Nijl af. Na ruim 3600 kilometer sloegen ze in 1862 hun kamp op in Gondokoro, waar zij gastvrij werden ontvangen.
Daar fotografeerde ze het dorp en haar bewoners. Op dat moment was de techniek erg ingewikkeld. Je had grote glasplaten nodig voor de negatieven, die werden belicht in een zware, houten fotocamera. Die platen moesten ter plekke met vloeibare chemicaliën worden bewerkt en direct na de belichting in een donkere kamer worden ontwikkeld.
"Heel uitzonderlijk dat zij daarin slaagde", zegt Van den Heuvel. "Het was daar ook nog eens hartstikke vochtig en heet. Op de foto's zie je wat bakstenen gebouwen, misschien heeft ze daarin een donkere kamer kunnen maken."
Informeel
Wat opvalt aan de foto's, is dat de mensen die erop staan niet 'gemaakt' aan het poseren zijn. "Dat zie je vaak wel bij foto's van na 1870. Hier zien we beelden van ontmoetingen met mensen, informeel en terloops gefotografeerd. Onbevangen foto's van kinderen, mensen die tegen een deurpost leunen."
Ze kon de foto's ook aan de mensen ter plekke laten zien. Of aan mensen die ze tegenkwam op haar reis. Ook is bekend dat ze foto's naar een tijdschrift stuurde. De foto's tonen volgens conservator Van den Heuvel de artistieke en fotografische kunde van Tinne.
Je kunt ook zeggen dat de foto's respectvol gemaakt zijn richting de bevolking. "De familie van Tinne is rijk geworden aan suikerplantages, waar slavernij was. Ook had ze in haar reisgezelschap veel tot slaaf gemaakten, daar is geen ontkennen aan. Toch zie je bij haar wel een duidelijke verandering. Ze bleef namelijk in Afrika, liet zich omringen met mensen van verschillende huidskleur en komaf, tot slaaf gemaakten werden intieme vrienden. Na haar dood hebben deze mensen ook bezittingen van haar geërfd."
Gewelddadige dood
Tinne's dood kwam overigens snel. "Het reizen in de tijd was reizen in dit soort gebieden gevaarlijk", vertelt Van den Heuvel. "Europeanen werden door het slavernijverleden als indringers gezien. Het gezelschap van Tinne moest constant toestemming hebben van lokale machthebbers om een gebied te betreden. En het is bekend dat dat ook wel tot conflicten leidde."
Een gewelddadige roofoverval op haar karavaan werd Tinne fataal. "Ook mensen die haar begeleidden, hebben deze overval mogelijk gemaakt." Ze werd beschoten en door een zwaard geraakt, en kwam als gevolg daarvan op 33-jarige leeftijd om het leven.
Wie interesse heeft om de foto’s te bekijken, kan langskomen bij de Universitaire Bibliotheek Leiden op een speciale avond die georganiseerd gaat worden. Verder zullen de foto’s binnenkort voor iedereen in hoge resolutie digitaal beschikbaar komen, of kunnen mensen aanvragen om ze in de leeszaal te komen bekijken.