Nieuwe wet: seks zonder toestemming eerder als verkrachting bestempeld

1. Wat verandert er precies?

In de huidige wet wordt verkrachting pas bestempeld als verkrachting als het slachtoffer kan aantonen dat de seks onder dwang is gebeurd. Dus bijvoorbeeld wanneer iemand met een pistool op zijn slaap wordt gedwongen tot het hebben van seks of op een andere manier met geweld bedreigd wordt. Onderzoeken naar verkrachting lopen vaak vast, omdat vaak niet bewezen kan worden dat het slachtoffer echt geen seks wilde. 

In de nieuwe wetgeving is de redenatie andersom; als je geen toestemming geeft voor de seks, kan dat worden aangemerkt als verkrachting. Dwang, geweld en bedreiging zijn daarbij strafverzwarende factoren, maar niet langer een vereiste voor een veroordeling. Slachtoffers van seksueel geweld worden dus beter beschermd.

2. Waarom komt deze nieuwe wet er?

Een van de aanleidingen was de discussie over #metoo. Duizenden vrouwen en mannen spraken zich openlijk uit over seksueel misbruik, dat regelmatig zonder gevolgen bleef. Ook een bindend verdrag van de Raad van Europa vraagt om een strengere zedenwet. Dat zogeheten Verdrag van Istanbul schrijft voor dat seksuele handelingen zonder wederzijds goedvinden streng moeten worden bestraft. Veel omringende landen hebben al een soortgelijke wet. 

Oud-minister Ferd Grapperhaus van het ministerie van Justitie en Veiligheid nam in ons land het initiatief voor deze Wet Seksuele Misdrijven (WSM). 

3. Hoe werkt dat in de praktijk?

Het oordeel ligt uiteindelijk bij de rechter. In de praktijk zal niet meteen over worden gegaan tot een veroordeling voor verkrachting als blijkt dat iemand tegen zijn wil in seks had gehad. De bewijsvoering is in zedenzaken doorgaans ingewikkeld en dat zal ook zo blijven.   

Marijke Brouwer, jurist van het Fonds Slachtofferhulp, zegt hierover: "Er wordt straks meer gekeken naar de omstandigheden, bijvoorbeeld als een slachtoffer in een 'freezemodus' zit en als een soort pop de seks liet gebeuren", zegt Brouwer. "In de nieuwe wet wordt bijvoorbeeld ook iets gezegd over alcohol en bewustzijn: wanneer een slachtoffer zich niet meer expliciet kan uiten en dus niet meer kan zeggen dat hij of zij geen seks wil, dan is het ook verkrachting."

De praktijk moet duidelijk maken hoe dat uit gaat vallen en hoe rechters daar bijvoorbeeld mee omgaan, zegt Anne Bleeker, aangesloten bij stichting Landelijk Advocaten Netwerk Gewelds- en Zedenslachtoffers (LANGZS). "Waar we naar toe gaan, is een situatie dat er uitdrukkelijk toestemming is voor de seks. Kortom: dat de wil er is. De juridische termen in de nieuwe wetgeving zijn nu nog niet geheel uitgekristalliseerd. Die termen worden binnen de rechtspraak nu vaak ingevuld worden door de rechter. Wanneer er een paar zaken zijn geweest, dan weet je ook hoe iets in de praktijk uitpakt."

4. Is iedereen al voorbereid op de nieuwe wet?

Er komt een stuk meer werk op het bordje van de politie en het Openbaar Ministerie terecht. Er worden namelijk meer aangiftes verwacht en die moeten worden verwerkt. Reden voor zorg, zegt zedenadvocaat Bleeker. "Het voor de rechter brengen van zedenzaken duurt nu al veel langer dan andere zaken. Ik zie nu al dat het systeem verstikt is en dat wordt alleen maar erger wanneer er meer aangiftes zullen komen. Dus er moet extra geld of meer mensen bij." 

De politie laat desgevraagd weten al zo'n anderhalf jaar bezig te zijn met de voorbereidingen. "Zo'n 25.000 politieambtenaren worden hiervoor opgeleid. Collega’s worden getraind om de nieuwe wet eigen te maken en toe te passen in hun werk. Dit geldt niet alleen voor zedenrechercheurs, maar bijvoorbeeld ook voor centralisten en baliemedewerkers", laat een politiewoordvoerder weten. 

5. Gaat de wet het halen en wanneer gaat dit dan in?

De wet is vorig jaar juli in de Tweede Kamer aangenomen. Alleen Forum voor Democratie stemde toen tegen. De verwachting is volgens betrokkenen dan ook dat de wet het in de Eerste Kamer haalt. Dan gaat de wet ook al snel in: namelijk per 1 juli.