Ooit florerend onder Mandela, nu lijkt ANC absolute meerderheid in Zuid-Afrika kwijt te raken

"Dertig jaar lang hadden ze de absolute macht en konden ze doen wat ze willen, dat gaat nu wel veranderen", zegt Zuid-Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen. Wat dat betreft kunnen de verkiezingen historisch genoemd worden. 

Het ANC, voluit het Afrikaans Nationaal Congres, blijft waarschijnlijk wel de grootste partij, in de peilingen halen ze momenteel rond de 45 procent van de stemmen. Maar een meerderheid lijkt er niet meer in te zitten. 

Teleurgesteld

Veel Zuid-Afrikanen zijn teleurgesteld in het ANC. De leus uit 1994, een beter leven voor iedereen, is niet waargemaakt. Het land gaat gebukt onder armoede, criminaliteit en corruptie.

Ook voormalig anti-apartheidstrijder Henrietta Abrahams heeft haar lidmaatschap van het ANC opgezegd: "Waar hebben we voor gevochten? Waarvoor hebben wij onze jeugd opgeofferd, in de donkere dagen van apartheid?", zegt ze tegen RTL Nieuws. "Er zou gelijkheid komen, banen en huizen, veiligheid, een beter leven. Dat waren onze idealen, dat was de vrijheid waarvoor we vochten en wilden sterven."

Armoede en criminaliteit

"Dertig jaar na de belofte van gelijkheid en welvaart is de kloof tussen arm en rijk nergens ter wereld zo groot als in Zuid-Afrika", zegt correspondent Van Leeuwen. "Het gaat slecht met de economie, de werkloosheid is weer gestegen, één op de drie Zuid-Afrikanen heeft geen werk en dat geldt zelfs voor 45 procent van de jongeren." 

Dat leidt ertoe dat in de arme wijken jongeren op grote schaal geronseld worden door criminele bendes. In dat soort wijken is het heel onveilig en worden er veel moorden gepleegd. 

Henrietta Abrahams: "Heel veel jongeren hier zitten in een uitzichtloze situatie. Ze kunnen niet studeren, hebben hun school niet afgemaakt of worden als tiener zwanger. Veel jongens komen in drugsbendes terecht en later in de gevangenis. De meeste politici staan zo ver af van de realiteit van arme mensen. Ze voegen zich bij de elite, ze maken beloftes en laten onze mensen achter in het stof."

Corruptie en stroomuitval

Zelfverrijking is een van de grootste problemen van Zuid-Afrika. Ook de nieuwe elite maakt zich er schuldig aan. De kranten staan dagelijks vol verhalen over wie er nu weer geld heeft ontvreemd. Bij het staatsenergiebedrijf Eskom bijvoorbeeld. Door corruptie en gebrek aan onderhoud zit Zuid-Afrika regelmatig zonder stroom. 

Van Leeuwen: "Het kost de economie miljarden, het kost banen en ook burgers die een klein bedrijf hebben, verliezen hun inkomsten. Geen stroom is geen omzet."

Het probleem speelt in veel meer sectoren, in de bouwsector bijvoorbeeld, en in de havens, die bungelen wereldwijd onderaan de ranglijst. Tijdens de coronacrisis verdween er geld dat voor de bestrijding van de crisis was gereserveerd.

President Ramaphosa

Cyril Ramaphosa is sinds 2018 president. Hij beloofde de corruptie aan te pakken en heeft ook wel een paar stappen gezet, maar het is bij lange na niet genoeg. "Ramaphosa heeft net een nieuwe wet ondertekend om corruptie strenger aan te pakken, maar of dat vlak voor de verkiezingen en na vijf jaar aan de macht te zijn geweest veel impact heeft, is de vraag", zegt Van Leeuwen.

Ramaphosa heeft nog meer gedaan om de populariteit van het ANC te vergroten. Zo heeft hij net aangekondigd om de zorg te nationaliseren en gratis te maken voor iedereen. Misschien goed nieuws voor mensen met weinig geld. Maar het welvarende deel van de bevolking, mensen die privézorg kunnen betalen, zijn bang dat daardoor de kwaliteit van de zorg achteruitgaat, en dat veel artsen naar het buitenland vertrekken.

Mandela

Dat het ANC ondanks alle problemen toch de grootste partij gaat worden, komt waarschijnlijk door een soort trouw aan Nelson Mandela. "Hij is het billboard van het ANC natuurlijk", zegt Van Leeuwen. "Mensen weten natuurlijk wel dat het onder apartheid niet beter was en zijn nog steeds dankbaar voor het beëindigen daarvan."

Daarnaast hebben mensen ook gezien dat deze Zuid-Afrikaanse regering de Palestijnse zaak heeft aangekaart bij het Internationaal Gerechtshof. Veel Zuid-Afrikanen voelen zich verbonden met de Palestijnen, die volgens hen ook onder apartheid leven.

Angst bij coalitie

Als het ANC inderdaad de absolute meerderheid kwijtraakt, zal het een coalitiepartner moeten vinden. Maar welke kant dat opgaat, is nog onduidelijk. De grootste angst van het bedrijfsleven is een coalitie met de populistische EFF of de MK van oud-president Jacob Zuma, die zelf overigens niet mee mag doen vanwege een veroordeling. 

Beide partijen willen de centrale bank nationaliseren en nemen het niet zo nauw met de rechtsstaat. Het bedrijfsleven vreest een nieuwe klap voor de economie en nog meer corruptie. 

Maar er zijn ook nog andere, meer gematigde, kandidaatpartners. Er doen in totaal 52 partijen mee aan de verkiezingen in Zuid-Afrika. De stembussen sluiten om 19.00 uur. De eerste uitslagen worden in de loop van de avond verwacht.

ANC en Nelson Mandela

Het Afrikaans Nationaal Congres werd opgericht in 1912 om op te komen voor de rechten van de zwarte bevolking. In 1961 kwam er ook een militaire vleugel en werd de partij verboden. De bekendste ANC-leider, Nelson Mandela, zat bijna 30 jaar vast, onder meer op Robbeneiland, en werd het symbool van de strijd tegen de apartheid, het officiële systeem van rassensegregatie in Zuid-Afrika. In 1990 werd hij vrijgelaten en na de eerste vrije verkiezingen in 1994 werd hij president. Mandela overleed in 2013.