Nepfoto 'All eyes on Rafah' bereikt miljoenen, maar in Gaza verandert niets

Het Israëlische leger voerde zondagavond een luchtaanval uit op een tentenkamp in Rafah. Er ontstond een grote brand en zeker 45 Palestijnen werden gedood, onder wie kinderen. Het is een van de ergste aanvallen in Gaza sinds maanden en het gebeurde een paar dagen nadat het VN-hof Israël had opgedragen om het offensief te staken vanwege de humanitaire situatie in de stad.

Kort na de aanval werd de door AI gegenereerde afbeelding geplaatst door een Maleisische fotograaf. Op het plaatje is een enorm tentenkamp te zien, een aantal van die tenten vormt samen de tekst All eyes on Rafah. De afbeeldingen is al bijna 40 miljoen keer gedeeld, ook door verschillende beroemdheden.

Alle ogen op Rafah

Die tekst is niet zomaar gekozen. De slogan All eyes on Rafah gaat al een tijd rond en wordt ook gebruikt bij demonstraties tegen de oorlog tussen Israël en Hamas. De tekst lijkt te zijn voortgekomen uit een uitspraak van Rik Peeperkorn, vertegenwoordiger van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in de Palestijnse gebieden.

Peeperkorn beschreef in februari de spanningen in de stad in het zuiden van Gaza. "Alle ogen zijn gericht op Rafah", zei hij. "Er is geen plaats waar mensen naartoe kunnen. Dit is een wanhopig pleidooi."

Onmacht

'De wereld móet zien wat er in Gaza gebeurt', willen mensen zeggen met het delen van de afbeelding, zegt mediawetenschapper Esther Hammelburg van de Hogeschool van Amsterdam. Het viraal gaan van het plaatje toont volgens Hammelburg 'onze worsteling' met de situatie. 

"Doordat we via media zo veel beelden van menselijk lijden zien, voelen we ons betrokken en onmachtig. Het gevoel dat je staat toe te kijken en het allemaal ziet gebeuren, maar niet de macht hebt om als individu in te grijpen. Mensen voelen zich beperkt, en dit voelt dan als het minste wat je kunt doen. Zorgen dat niet alleen jouw ogen erop zijn gericht, maar die van iedereen."

Dat mensen die onmacht voelen, is niet vreemd als je de beelden na de aanval op het tentenkamp bekijkt. Terwijl wanhopige Palestijnen proberen mensen te redden uit het vuur, hoor je gegil dat door merg en been gaat. Een man houdt het onthoofde lichaam van een kind voor de camera om te laten zien: dit gebeurt er met ons. 

Bekijk de (schokkende) beelden hieronder:

Opvallend genoeg wordt nu juist een foto gebruikt waar geen gruwelijkheden op te zien zijn om de ernst van de situatie in Gaza aan te tonen. Het is een slimme manier om de filters van sociale mediaplatformen te omzeilen, zegt Hammelburg daarover. "Schokkende beelden worden vaak verwijderd, dat geldt ook voor bepaalde politieke boodschappen."

Daarnaast vinden mensen zo'n beeld van een onthoofd kind ook vaak te gruwelijk of heftig om te delen, zegt Hammelburg, terwijl het wél gebeurt. Daarom ontstaan ook bewerkingen. Een Egyptische kunstenaar maakte bijvoorbeeld een tekening van de man met het onthoofde kind, met op de plek van het hoofd een bloem. "Dit soort bewerkingen maken het mogelijk om schokkend beeld te vermijden en het toch te delen." 

Midden-Oostenverslaggever Pepijn Nagtzaam beaamt dat. "Dit is een middenweg. Het refereert aan het echte beeld wat vreselijk gruwelijk is. Maar zo komt het zachter over en wordt het makkelijker om te delen terwijl je toch de ernst van het feit behoudt."

'Plaatje op Instagram verandert beleid niet'

Er móet iets gebeuren, vinden socialmediagebruikers, maar de kans is klein dat de online manier van demonstreren effect heeft op de offline wereld, op de grond in Gaza. "Het is een illusie om te denken dat een plaatje op Instagram dat door 40 miljoen mensen wordt gedeeld het beleid gaat veranderen", zegt Nagtzaam daarover.

"Het beleid van Amerika om Israël te blijven bewapenen en steunen zal niet veranderen door een plaatje op sociale media. Het beleid van Nederland om Israël te zien als bondgenoot die zichzelf mag verdedigen, wordt niet aangepast omdat veel mensen een plaatje delen. Maar het is wel een onderdeel van een groeiende druk op Israël, en het zegt wel iets over hoe breed dat wordt gedragen."

Dat zegt ook Hammelburg: "Dit vestigt weer aandacht op de situatie. Het wordt dusdanig veel gedeeld dat het bijna onontkoombaar is. Het heeft geen direct effect maar het beïnvloedt wel de publieke opinie, en daar kijkt de politiek ook naar."

En de mensen in Gaza zelf, de mensen waar het om gaat? "Het internet is zeer beperkt in Gaza maar er zijn wel mensen die internet hebben. Die zien deze foto's en delen het ook zelf. Die mensen zullen zich ongetwijfeld gesteund voelen", zegt Nagtzaam.

"Maar zolang er niets concreets verandert op de grond, er niet wordt gestopt met bombardementen en er niet meer hulp naar binnen gaat, heb je als Palestijn in Gaza heel weinig aan zo'n bericht op sociale media."