Zo worden Amerikaanse journalisten in Rusland 'gekidnapt'
Opnieuw is deze week een Amerikaanse journalist in Rusland veroordeeld tot een gevangenisstraf van zesenhalf jaar. Alsu Koermasjeva mag hopen dat ze vervroegd vrijkomt in een gevangenenruil, maar die mogelijke uitweg is er niet voor collega's die alleen een Russisch paspoort hebben.
Alsu Koermasjeva heeft zowel een Amerikaans als een Russisch paspoort. Ze werkt voor het nieuwsmedium Radio Free Europe en woonde in Praag. Ze was op familiebezoek in Rusland en werd ineens gearresteerd omdat ze zichzelf niet bij de autoriteiten had gemeld als 'buitenlands agent'.
Toen Koermasjeva in de gevangenis zat, werd ze aangeklaagd voor het verspreiden van valse informatie over het Russische leger. Daar is ze nu voor veroordeeld. Een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken noemde Koermasjeva een 'doelwit van de Russische autoriteiten, vanwege haar compromisloze inzet om de waarheid te spreken en haar principiële verslaggeving'.
Vorige week werd al een andere Amerikaanse journalist in Rusland veroordeeld. Wall Street Journal-verslaggever Evan Gershkovich kreeg een celstraf van zestien jaar, zogenaamd omdat hij voor de Amerikaanse veiligheidsdiensten zou hebben gespioneerd.
De Russische autoriteiten hebben geen hard bewijs getoond dat Gershkovich daadwerkelijk aan het spioneren was. "Journalistiek is geen misdaad", zei de Amerikaanse president Joe Biden in een verklaring. Volgens de president houdt Rusland Gershkovich onrechtmatig vast.
Onschuldigen ruilen voor criminelen
Amerika en Rusland zouden praten over een gevangenenruil om Gershkovich en Koermasjeva vrij te krijgen, maar dat gaat niet makkelijk. De Verenigde Staten zullen er namelijk ook voor moeten zorgen dat veroordeelde Russische staatsburgers vrijkomen.
'Hostage diplomacy' noemt Rusland-correspondent Olaf Koens wat er met Gershkovich en Koermasjeva gebeurt. "De Russische staat houdt mensen vast, of kidnapt ze eigenlijk, met als doel dat zij dan gevangenen terugkrijgen die ergens in het buitenland vastzitten."
"Eigenlijk is het natuurlijk heel gemeen", zegt Koens. "Er worden onschuldige mensen geruild tegen criminelen. En het is nog maar de vraag of zo'n ruil ook daadwerkelijk gaat gebeuren."
Een van de namen die rondgaan is Vadim Krasikov, een Rus die momenteel in Duitsland gevangen zit voor de moord op een Tsjetsjeens-Georgische dissident in 2019. Poetin noemde Krasikov eerder dit jaar 'een patriot' die 'een bandiet in een Europese hoofdstad heeft uitgeschakeld'.
Ook Vladimir Doenaev en Roman Seleznev worden genoemd als Russen die mogelijk vrijkomen bij een gevangenenruil. Ze zitten allebei vast in de Verenigde Staten. Doenaev zit vast voor online fraude en identiteitsdiefstal, Seleznev is veroordeeld voor een cyberaanval op Amerikaanse bedrijven.
De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov, zei vorige week dat er gesprekken lopen over een mogelijke gevangenenruil. In welk stadium die gesprekken zijn is niet duidelijk. Tot die tijd blijven Gershkovich en Koermasjeva opgesloten in Russische gevangeniskampen.
"Rusland wil echt wel de hoofdprijs hebben", zegt Koens. "Het is een heel moeilijk dilemma, want natuurlijk wil je ervoor zorgen dat die onschuldige journalisten vrijkomen. Maar je wil ook niet een voorbeeld scheppen dat iedere Russische crimineel in Amerika of West-Europa zomaar uit de gevangenis kan komen."
Journalist zijn in Rusland
De veroordelingen van Gershkovich en Koermasjeva onderstrepen hoe moeilijk het is om nu als journalist in Rusland te werken. "Je kunt niet zomaar als correspondent naar Moskou verhuizen en werken", legt Koens uit.
"De buitenlandse journalisten die al voor 2022 in Rusland woonden en een accreditatie hebben van de Russische overheid, die kunnen op een bepaalde manier nog wel hun werk doen. Maar het gaat met heel veel beperkingen." Geert Groot Koerkamp, die werkt voor de Volkskrant en NOS, is de enige Nederlandse journalist die nog in Rusland woont.
Volgens de NGO Reporters Without Borders zitten er momenteel 36 journalisten gevangen in Rusland. De Russische collega's van Gershkovich en Koermasjeva kunnen niet hopen op vrijlating in een gevangenenruil, legt Koens uit. "Als buitenlandse journalist ben je in zekere zin beschermd. Zij krijgen consulaire bijstand, en ze kunnen hopen dat ze uiteindelijk worden geruild."