Buiten slapen 'écht niet oké' – en dus pakte burgemeester Ter Apel de telefoon

In de nacht van zondag op maandag sliepen er volgens het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) 2221 mensen bij het aanmeldcentrum, waar er maximaal 2000 zijn toegestaan. Maar de avond daarna was de nood nog hoger, en het COA slaagde er niet in om een plek te vinden voor enkele tientallen mensen.

De laatste keer dat mensen in Ter Apel buiten moesten slapen, was twee jaar geleden. Toen overnachtten in de zomer geregeld honderden asielzoekers op het grasveld. Het dieptepunt was op 24 augustus van dat jaar, toen er 700 buitenslapers waren.

Gisteren bleek dat er onvoldoende plaats was in de noodopvanglocaties die er al zijn. En omdat er bij Ter Apel ook te veel mensen waren, werd besloten om alleen vrouwen, kinderen en kwetsbare mensen toe te laten. Alleengaande mannen moesten buiten het terrein wachten. De gemeente Westerwolde hoorde naar eigen zeggen van het COA dat er geen opvang voor ze geregeld kon worden, en kwam zelf in actie.

Overleg met driehoek

Hoe gaat zoiets? "De lokale driehoek – politie, gemeente en officier van justitie – is in overleg gegaan om scenario's te bespreken", vertelt Hilda Klinkhamer, woordvoerder van de gemeente. "Onze burgemeester Jaap Velema heeft zelf met een aantal burgemeesters gebeld."

Het is de wettelijke taak van het COA om dit te regelen. "Er geldt een bestuursafspraak met het ministerie dat er nooit meer mensen op het gras mogen slapen. Wij vinden dat ook echt niet oké. Maar toen bleek dat dat toch zou gaan gebeuren, hebben wij vanuit humanitair oogpunt die verantwoordelijkheid genomen."

Wie de burgemeester dan allemaal belt, kan de woordvoerder niet zeggen. "Hij heeft goede contacten, het is uiteindelijk zijn afweging wie hij als eerste belt. De gemeente Stadskanaal heeft ons uit de brand geholpen. Het is ook een buurgemeente natuurlijk, we helpen elkaar."

Snel schakelen

Bij andere gemeenten was er ook bereidheid om te kijken naar mogelijkheden. "Maar een burgemeester kan zoiets niet alleen besluiten, en heeft ook de raad nodig. De burgemeester van Stadskanaal kon snel met de raad schakelen. Dat was gisteravond het meest efficiënt."

Volgens Klinkhamer hebben Groningse en Drentse gemeenten al heel veel bijgedragen. "We vinden oprecht dat elders in het land burgemeesters ook verantwoordelijkheid moeten nemen."

Sporthal De Spont in Stadskanaal werd door de gemeente en hulpverleners van het Rode Kruis klaargemaakt om aan zo'n honderd asielzoekers een slaapplaats te bieden. Dat werden er uiteindelijk 44. 

Burgemeester Klaas Sloots van gemeente Stadskanaal zegt tegen RTV Noord dat hij rond 21.00 uur werd gebeld door Velema. "Toen heb ik gezegd: als ik ergens mee kan helpen, laat het me weten. Rond een uur of elf belde hij dat het heel fijn zou zijn als wij de helpende hand konden toesteken. We zijn aan de slag gegaan en om 01.15 uur hadden we alles klaarstaan."

Ingrid Sterenborg, de wethouder van Stadskanaal, zegt in gesprek met RTL Nieuws dat het niet de bedoeling is dat ze opnieuw mensen opvangen. "'Tuurlijk staan we klaar, maar we kunnen niet iedere nacht op stel en sprong bedden klaarzetten. Gisteravond was het snel schakelen, nu weten we dat er wat moet gebeuren, dus andere gemeenten kunnen nu hun verantwoordelijkheid nemen."

Spreidingswet

Sterenborg noemt het 'jammer en teleurstellend' dat het zover heeft moeten komen. "Het maakt me verdrietig dat we in een land als Nederland niet beter met onze medemens omgaan. We hebben de Spreidingswet, en ik vind dat we daarmee aan de slag moeten gaan in plaats van die op de plank te laten liggen. Het zou mooi zijn als iedere gemeente haar verantwoordelijkheid neemt, zoals bedoeld is in de Spreidingswet."

Hilda Klinkhamer van de gemeente Westerwolde sluit zich daarbij aan. "Het is niet aan individuele gemeenten. Wettelijk gezien is het een verantwoordelijkheid van het ministerie. De minister kan méér doen, bijvoorbeeld de Spreidingswet uitvoeren. Maar dat zijn keuzes die niet zijn gemaakt." 

COA: kans dat mensen buiten moeten slapen

De kans is aanwezig dat komende nacht asielzoekers buiten moeten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel, zegt een woordvoerder van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). "Zoals het ernaar uitziet blijven wij deze gecontroleerde toegang hanteren, waarbij vrouwen, kinderen en kwetsbare mensen voorrang krijgen." 

Bij de opvanglocatie, waar plek is voor 2000 bewoners, hebben ook 'enkele tientallen mensen' overnacht in zogeheten portakabins. "Dat moest uit pure noodzaak", zegt de woordvoerder. Ze herhaalt ook de dringende oproep voor opvangplekken in andere gemeenten.

Hoe het komt dat het nu vastloopt bij het aanmeldcentrum? Universitair docent migratierecht Mark Klaassen zegt tegen RTL Nieuws dat 'het piept en kraakt' in de hele keten. "Er zitten duizenden mensen in de asielopvang die allang hadden moeten doorstromen."

Klaassen zegt dat de vorige staatssecretaris bleef praten totdat er noodopvang geregeld was. "Deze minister laat lokale bestuurders de kastanjes uit het vuur halen, en laat het daarmee op z'n beloop. Ik heb de indruk dat dit een bewuste keuze is."