Minister Faber bezoekt Denemarken: streng migratiebeleid houdt vluchtelingen buiten de deur

Dat beleid wordt gezien als een van de strengste van Europa. Minister Faber laat zich daar graag inspireren. Maar er is ook een keerzijde aan het Deense afschrikbeleid.

Het Ter Apel van Denemarken

Op een halfuur rijden van Kopenhagen, midden in de natuur, ligt het Ter Apel van Denemarken: een voormalig militair complex dat Sandholm heet.

Hier moet iedereen zich melden die Denemarken binnenkomt. Wat opvalt: het is er bijzonder rustig. Af en toe loopt iemand door de toegangspoort naar binnen. Leveranciers rijden af en aan. Maar rijen wachtenden ontbreken. Uit de bus die voor de deur stopt, stappen vooral vertalers en medewerkers van het centrum.

Instroom veel lager

Het aantal asielzoekers dat Denemarken binnenkomt is dan ook een stuk lager dan in Nederland. Vorig jaar meldden zich een kleine 2500 vluchtelingen in Sandholm. Ter vergelijking: in Nederland waren er vorig jaar zo’n 40.000 mensen die een eerste asielaanvraag deden.

Gezien de ambitie van dit kabinet - het strengste asielbeleid ooit - is het dan ook niet verwonderlijk dat asielminister Faber op haar eerste internationale werkbezoek naar Denemarken gaat. Het land gaat er prat op al sinds 2018 een heel hard migratiebeleid te voeren.

De basis van dit 'Deense model' is dat mensen tijdelijk een verblijfsvergunning krijgen. Maximaal voor twee jaar en dan moet die opnieuw verlengd worden. Met als risico dat als er wat verandert in het land van herkomst, de vergunning wordt ingetrokken. Dat moet asielzoekers afschrikken. Wie na acht jaar in aanmerking wil komen voor een permanente verblijfsvergunning moet voldoen aan strenge eisen en voorwaarden. Zo moet je minimaal 3,5 jaar fulltime hebben gewerkt. En als je op het moment van aanvraag geen baan hebt, lukt het ook niet.

Andere strenge regels zijn dat familieleden pas twee jaar na het krijgen van een verblijfsvergunning mogen overkomen. En een meer symbolische manier van afschrikking is de 'juwelenwet': alle waardevolle spullen van asielzoekers boven de 1340 euro worden in beslag genomen bij aankomst. Dat wordt gezien als een bijdrage aan de opvang.

Ook nemen de Denen wetten aan die niet direct uitgevoerd kunnen worden, maar die wel meewerken aan het beeld van een streng migratiebeleid. Zo heeft het land een wet aangenomen die kijkt of het mogelijk is asielzoekers die aankomen naar Rwanda te brengen zodat ze daar in een Deens aanmeldcentrum hun procedure kunnen afwachten. Iets wat nog niet is gelukt. En ook hebben de Denen criteria voor terugkeer versoepeld. Zo verklaarden ze een paar jaar geleden delen van Syrië tot veilig gebied, om mensen terug te kunnen sturen. Maar tot nu toe is nog niemand op het vliegtuig gezet.

'Onmenselijk'

Vluchtelingenorganisaties benadrukken dat hun land geen goed voorbeeld is als het gaat om dat strenge asielbeleid. "Vooral dat mensen niet weten waar ze aan toe zijn, is onmenselijk", zegt Eva Singer, directeur Asiel bij de Deense Vluchtelingenraad. "Elke twee jaar zitten ze weer in onzekerheid of ze mogen blijven." Denemarken, zegt ze, laat mensen het land binnen met de mededeling dat ze ook weer rekening moeten houden met vertrek. "Iets wat vaak helemaal niet gaat. Landen als Afghanistan, Syrië en Eritrea zijn niet ineens veilig omdat Denemarken dat wil. En ondertussen kunnen die mensen hier geen leven opbouwen."

Opvallend aan Denemarken is dat zowel rechtse als linkse partijen dit beleid steunen. De omslag bij de linkse partijen kwam na de vluchtelingencrisis in 2015, toen er ook veel asielzoekers naar Denemarken kwamen. Daarover ontstond onvrede onder delen van de bevolking. Om te voorkomen dat kiezers zouden overlopen naar de rechts-radicale Deense Volkspartij besloten de sociaaldemocraten (het Groenlinks-PvdA van Denemarken) te komen met het plan om vluchtelingen alleen nog tijdelijk op te vangen, wat nog steeds de basis is van het beleid. In Denemarken is over de asielopvang sindsdien amper nog hoogoplopende politieke discussie. Iets wat in Nederland nog wel het geval is.

Probleem verplaatsen

"Maar het Deense beleid is niet solidair met de rest van Europa", zegt Singer van de Deense Vluchtelingenraad. Ze stelt dat Denemarken het probleem verplaatst naar landen als Duitsland, België en ja, ook Nederland. Singer: "Als alle Europese landen zich zo zouden opstellen, dan kunnen vluchtelingen nergens meer heen. Het feit dat wij streng zijn betekent niet dat vluchtelingen zomaar verdwijnen. Het Deense systeem kan alleen bestaan omdat andere landen wel solidair zijn."

Minister Faber kiest ervoor om tijdens haar bezoek aan Denemarken naast een bezoek aan de Deense minister van Immigratie en Integratie een uitzetcentrum te bezoeken. Asielzoekers die Denemarken moeten verlaten worden geplaatst in sobere uitzetcentra. Grenzend aan het aanmeldcentrum in Sandholm liggen er twee. Om eentje staat wel een hek, maar daar kunnen de mensen gewoon in en uitlopen, vertelt een bewaker. De andere is een gevangenis, genaamd Ellebaek.

Daaromheen is een hek met prikkeldraad en een hoge poort. Dat is de plek waar minister Faber op bezoek gaat. Achter het hoge hek zitten volgens de Deense Vluchtelingenraad vooral uitgeprocedeerde asielzoekers van wie men bang is dat ze de illegaliteit in zullen gaan, en mensen zonder paspoort.

Oud en versleten

"Het is een plek waar veel discussie over is, ook hier in Denemarken", zegt Singer. "Asielzoekers die daar zitten, krijgen moeilijk toegang tot hun advocaat, moeilijk toegang tot medische zorg. Het is er binnen oud en versleten en je mag geen mobiele telefoon hebben, dus je zit afgesloten van de buitenwereld." Ook Amnesty International kwam onlangs met een rapport over de slechte omstandigheden daar.

Hoewel Singer kritisch is op het Deense asielbeleid, vindt ze overigens niet alles slecht. Het laten deelnemen van mensen in de lokale gemeenschappen na het krijgen van een verblijfsvergunning is bijvoorbeeld heel goed geregeld. Maar waar ze het Nederlandse bezoek aan haar land wel voor waarschuwt is het verheerlijken van het Deense model. "Laten we eerlijk zijn: het strenge asielbeleid hier is inmiddels ook een succesvol pr-verhaal om vluchtelingen buiten de deur te houden."

Opt-out

Denemarken kent, anders dan Nederland, een uitzondering op het Europese migratiebeleid. Het land hoeft zich dus niet aan alle regels te houden. Dat is zo sinds 1992 toen de Deense bevolking tegen het Verdrag van Maastricht stemde. Daardoor kan Denemarken eigen asielregels maken.

Die moeten natuurlijk wel voldoen aan de verdragen en internationale afspraken waar ze wel aan meedoen, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Vluchtelingenverdrag van de VN. Denemarken was het eerste land dat daar ooit de handtekening onder zette.

Vorige week stuurde asielminister Faber een symbolische brief naar Brussel om te laten weten dat Nederland ook zo’n opt-out wil. Maar daar is een verdragswijziging voor nodig waaraan alle 27 lidstaten hun goedkeuring moeten verlenen. Dat is de komende tijd niet aan de orde, liet Brussel direct weten.

Politiek verslaggever Floor Bremer is op eigen initiatief in Denemarken, tegelijk met minister Faber. Zij is er niet op uitnodiging. De Nederlandse pers mag niet mee naar binnen in detentiecentrum Ellebaek.