Verdachte steekpartij Schiedam nog maar 13 jaar: hoe gaat dat nu verder?

Mariëlle Bruning, hoogleraar jeugdrecht aan de Universiteit Leiden, 'schrok behoorlijk' van de jonge leeftijd van zowel de verdachte als het slachtoffer bij de steekpartij in Schiedam, eergisteren. Een 13-jarige jongen overleed aan zijn verwondingen, een eveneens 13-jarige jongen werd opgepakt 'wegens betrokkenheid'.

"Het gebeurt vaker, steekpartijen onder jongeren", zegt Bruning, "maar 13 is wel heel jong."

Als een tiener van die leeftijd wordt opgepakt, wordt die meestal een dag of nacht in een politiecel vastgehouden voor verhoor. "Daarna wordt het kind zo snel mogelijk naar een justitiële jeugdinrichting gebracht, waar vervolgens wordt gekeken: kan deze jongere zo snel mogelijk geschorst worden, en dus naar huis?"

Op de plek van het steekincident uiten Schiedammers hun zorgen: 

Dat is anders dan bij volwassen verdachten, benadrukt Bruning. "Het idee bij minderjarige verdachten is: schorsen, tenzij dat niet mogelijk is, om welke reden dan ook." Soms blijft een minderjarige juist langer vastzitten voor de eigen veiligheid. "Als buiten het gevaar zo groot is, gebeurt dat weleens. Dat zie je juist bij steekpartijen, omdat het dan soms om bendes tegen elkaar gaat. Dan kan de verdachte ook slachtoffer worden."

Maar als dat gevaar er niet is, zitten de meeste jongeren dus niet vast tot de zaak inhoudelijk wordt behandeld. Het kan namelijk soms wel negen maanden duren voordat het onderzoek en de voorbereiding zijn afgerond, weet Bruning, die ook als rechter-plaatsvervanger bij de rechtbank Amsterdam werkt. 

Huisarrest of enkelband

Als een jongere dan naar huis wordt gestuurd, maar nog wel verdacht is, wordt wel de Reclassering er gelijk bij betrokken, net als een jeugdhulpinstantie. Bruning: "En dat gebeurt ook altijd met maatregelen zoals een enkelband, of huisarrest, waarbij de jongeren bijvoorbeeld tussen 7 uur 's avonds en 6 uur 's ochtends de eigen woning niet mogen verlaten."

Ook is het mogelijk dat er een contactverbod is voor de verdachte met bijvoorbeeld medeverdachten of naasten van het slachtoffer, of het slachtoffer zelf. Ook een gebiedsverbod kan worden opgelegd aan een minderjarige. "En een jongere moet vaak ook meewerken aan een behandeling voordat de zaak voorkomt, en een dagbesteding hebben. Dat kan school zijn."

Ook Henk Ferwerda, criminoloog en auteur van het rapport Een scherpe blik op steekwapenproblematiek, schrikt van de jonge leeftijd van beide jongens van de steekpartij in Schiedam. "Ik weet verder niet wat er is gebeurd, maar ik weet wel: dit is geen schering en inslag. Vaker zijn de jongeren bij dit soort incidenten wel wat ouder dan dit."

Bezorgdheid

De criminoloog stelt dat er al langer zorgen zijn om jongeren en steekpartijen in Nederland. "Maar je moet verschil maken tussen jongeren die wapens bezítten, en jongeren die ze ook gebruiken. Het aantal jongeren dat wapens bezit, is veel groter dan het aantal jongeren dat die wapens daadwerkelijk ook gebruikt." Volgens hem gaat het meestal om steekwapens, en niet om vuurwapens. 

Jongeren die bijvoorbeeld een mes op zak dragen, 'doen dat niet zomaar'. "Het is niet zo dat elke jongere een steekwapen bij zich heeft", zegt Ferwerda. "Vaak is er al meer aan de hand, zoals een onstabiele thuissituatie, problemen op school, of psychische problemen of gedragsproblemen."

Angst

"En ten tweede", vervolgt de criminoloog, "is het ook belangrijk dat de jongeren die daadwerkelijk een wapen bij zich hebben, dat niet altijd doen om iemand aan te vallen. Soms doen ze het ook uit angst dat anderen hen aanvallen. Dus om zichzelf te verdedigen."

Ferwerda wil daarmee overigens het wapenbezit niet goedpraten. "Bovendien ben je slechts schijnveilig. Want als je wordt aangevallen en je hebt een wapen bij je, is de kans groter dat je dat gebruikt. Met alle gevolgen van dien: dan krijg je een strafblad. Of, wat we ook weleens zien: het wapen wordt afgepakt en je raakt zelf gewond."

Jeugddetentie of niet? 

Als de 13-jarige verdachte wordt vervolgd (het is nog niet bekend of dat ook inderdaad gaat gebeuren), dan gebeurt dat volgens het jeugdstrafrecht. "Jongeren tussen de 12 en 18 jaar kunnen vervolgd worden volgens het jeugdstrafrecht", staat op de site van de Rijksoverheid. Jeugddetentie duurt voor jongeren tussen de 12 tot 15 jaar maximaal één jaar, en voor jongeren van 16 of 17 jaar maximaal twee jaar. 

Een jeugdgevangenis is 'in veel opzichten' anders dan een gevangenis voor volwassenen, weet Mariëlle Bruning, hoogleraar jeugdrecht. "Het pedagogische klimaat is het grootste verschil. Jongeren krijgen onderwijs en veel begeleiding, en een behandeling." In heel bijzondere omstandigheden kunnen jongeren van 16 of 17 jaar ook volgens het volwassenenstrafrecht worden berecht. 

Ook kunnen kinderen, naast een gevangenisstraf, een behandelmaatregel opgelegd krijgen. Dat wordt PIJ genoemd: 'Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen', in de volksmond jeugd-tbs. Bruning: "Bij jongeren vanaf 16 kan de rechter die maatregel omzetten naar gewone tbs", zegt Bruning. 

Eind 2022 maakte de politie bekend dat het aantal minderjarigen dat wordt aangehouden wegens verboden wapenbezit, de afgelopen jaren steeg. "De politie houdt dagelijks gemiddeld drie tot vier minderjarigen aan omdat zij een verboden wapen bij zich hebben", viel in een persbericht te lezen. "Een zorgelijke ontwikkeling."

Ferwerda noemt die zorgen terecht. "Maar: wapenbezit onder jongeren is niet nieuw. Wat je vooral ziet, is dat de zorgen groeien en het thema meer speelt, als er een aantal opvallende steekincidenten na elkaar plaatsvindt. De media gaan er dan over schrijven, politici doen daar vervolgens hun zegje over. Daarna zien onderzoekers wat er speelt en die besluiten er dan onderzoek naar te doen." 

Mariëlle Bruning zegt dat het van de thuissituatie en persoonlijke omstandigheden van de verdachten of daders afhangt, of zij uit het criminele circuit stappen en blijven. "Jongeren die zoiets op hun kerfstok hebben, belanden meteen in intensieve behandelprogramma's waar ook het thuisfront bij betrokken wordt. In de hoop de toekomst van zo'n jongere te beïnvloeden."

Volgens de hoogleraar is er 'één klein voordeel' aan kinderen die jong zijn en zich op het criminele pad begeven: "Ze zijn nog wel wat makkelijker te vormen op die jongere leeftijd."