Alternatieve dodenherdenking gaat niet alleen over Nederland, oorlogen van nu herdacht

Er gaan steeds meer stemmen op voor een 'inclusievere' herdenking. En die wordt dit jaar voor het eerst gehouden. Met als belangrijkste speerpunt: het herdenken van oorlogsslachtoffers van toen, maar óók van nu.

Het initiatief '4 mei inclusief' presenteert zich als een 'inclusieve nationale dodenherdenking', waarbij er ook wordt stilgestaan bij de Palestijnse slachtoffers in Gaza. "De officiële herdenking schuurt", legt organisator Tessa Terpstra uit aan RTL Nieuws. Volgens haar gebeurt dat juist nu, met de oorlog in Gaza.

Door bij andere oorlogen stil te staan, wordt volgens Terpstra niks afgedaan aan het herdenken van de Tweede Wereldoorlog: "Wij hebben sterk het geloof om de gedachte aan 'nooit meer' levend te houden. Daar hoort ook de Holocaust bij. Juist uit respect voor de slachtoffers van de Holocaust is het belangrijk om ook naar het heden te kijken."

Uit onderzoek onder het RTL Nieuwspanel blijkt dat de ideeën van Terpstra niet breed worden gedragen. In de praktijk herdenkt een minderheid van 41 procent op dodenherdenking (ook) anderen dan de groepen die publiekelijk benoemd worden - de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van vredesoperaties waar Nederland bij betrokken was.

Zie in de onderstaande grafiek waar wij Nederlanders het meest aan denken in de 2 minuten stilte:

Tegelijkertijd wordt vrijheid wel bewuster gewaardeerd door de Nederlanders. Door de wereldwijde spanningen is 59 procent van de panelleden 'onze vrijheid' meer gaan waarderen in het afgelopen jaar.

Vanuit de politiek klinkt er stevige kritiek op het organiseren van een alternatieve dodenherdenking. Zo sprak voormalig Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol (VVD) zich uit bij Goedemorgen Nederland op NPO 1: "Er wordt ergens impliciet een link gelegd tussen Gaza, Israël en de herdenking van in ieder geval minimaal 100.000 Joden die in de oorlog zijn omgekomen. Dat vind ik enorm foute boel."

Ook heerst er bezorgdheid bij onder anderen minister van Justitie en Veiligheid David van Weel over pro-Palestijnse demonstraties op 4 mei. "Dat leidt alleen maar tot meer polarisatie in een meer gespannen samenleving", zei hij in hetzelfde programma.

Maar ook de organisator van de alternatieve dodenherdenking ziet demonstranten liever gaan dan komen: "Dit is nadrukkelijk geen protest, maar het kan zijn dat er mensen komen bij wie de emoties hoog oplopen." Terpstra houdt wel rekening met ongewenst bezoek bij de alternatieve herdenking. Ze geeft aan daarbij een 'non-violente communicatie' te hanteren 'om beide kanten te helpen hun emoties te dereguleren'.

De landelijke dodenherdenking wordt - net als elk jaar - georganiseerd door het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Ook dat vindt het belangrijk om stil te staan bij oorlogsslachtoffers wereldwijd, maar op 4 mei ziet het daar nog geen ruimte voor. "Via verschillende projecten van ons staan mensen stil bij vrijheid en onvrijheid vandaag de dag. Maar op 4 mei houden we ons aan het memorandum", vertelt woordvoerder Leonie Durlinger.

Wat herdenken we eigenlijk op 4 mei?

In 1946 is een memorandum opgesteld. Dat is een officiële tekst waarin staat wie we precies herdenken. Sinds die tijd zijn er veel aanpassingen gedaan, onder andere door het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegenwoordig luidt de tekst als volgt:

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen - burgers en militairen - die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

"Dat het memorandum in de afgelopen 80 jaar vaker is veranderd, is onderdeel van de herdenking. Die veranderingen zijn niet voor niks", zegt Durlinger. De maatschappelijke discussies maken voor het comité ook duidelijk zichtbaar wat leeft, ook de wens van sommige Nederlanders om dodenherdenking inclusiever te maken. "We horen de roep", aldus Durlinger, "en daarover gaan we in gesprek".

De littekens van de Tweede Wereldoorlog zijn nog altijd zichtbaar. Zo vond Daniël van Beuningen een massagraf in zijn tuin, met 128 begraven lichamen: