Schimmel tast Deense schilderijen aan, 'maar onze Hollandse meesters niet in gevaar'
In Deense musea is een nieuwe schimmel aangetroffen die schilderijen aantast. De museumwereld in Denemarken maakt zich zorgen over de toekomst, maar volgens een Nederlandse expert hoeven we ons over de Hollandse meesters in onze musea niet acuut ongerust te maken.
'Een epidemie voor schilderijen uit de Gouden Eeuw', zo noemen Deense wetenschappers de ontdekte schimmel, met de naam Aspergillus section restricti. Die bedekt de doeken met een wit laagje. Hij is al in twaalf Deense musea gevonden, waaronder het Nationalmuseet in Kopenhagen. Op 150 locaties in Denemarken wordt onderzoek gedaan of de schimmel zich daar ook genesteld heeft.
De groep schimmels waar deze soort onder valt, staat erom bekend te kunnen overleven in extreme omstandigheden, zoals de diepste lagen van oceanen of in de hitte van vulkanen. Deze specifieke variant is bijzonder omdat hij, in tegenstelling tot zijn 'soortgenoten', houdt van een droge in plaats van vochtige omgeving.
Rijksmuseum
"Het is een groot probleem omdat deze schimmels historische werken aantasten", zegt Camilla Jul Bastholm, conservator in het Nationalmuseet, tegen The Guardian. Ze zegt bang te zijn dat het probleem wereldwijd speelt, maar dat het in veel gevallen nog niet is opgemerkt. "Tegen de tijd dat het zichtbaar wordt, is het al te laat."
Het probleem kan er volgens haar toe leiden dat schilderijen niet meer aan het publiek getoond kunnen worden, vanwege gezondheidsrisico's voor het publiek. "In dat geval kun je het niet in de zalen hangen. En dan wordt de museumcollectie waardeloos voor musea."
Moeten we ons in Nederland dan ook naar het Rijksmuseum en het Mauritshuis haasten om nog gauw een laatste blik op de oude meesters te kunnen werpen? Nee, zo'n vaart loopt het niet, zegt Agnes Brokerhof, senior onderzoeker bij het Rijkserfgoedlaboratorium van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Ze is onder andere gespecialiseerd in schimmels in kunstcollecties.
"Deze specifieke variant kende ik niet", zegt Brokerhof, "maar andere varianten van de Aspergillus komen we dagelijks tegen. Die zijn overal in de publieke ruimte aanwezig, niets is steriel. Dit is een droogteminnende variant, die kan groeien bij relatief droge omstandigheden. Dat zien we weleens vaker in collecties, ook in Nederland. Maar dat is geen reden voor paniek."
Gealarmeerd is ze dus allerminst: "Je moet er natuurlijk zorgvuldig mee omgaan. Aspergillus is geen fijne schimmel. Hij kan bijvoorbeeld astma of bronchitis veroorzaken. Maar het lijkt me niet dat de kunstwerken acuut in gevaar zijn. Je kunt schimmels goed verwijderen als ze eenmaal op een werk zitten. Met een borstel onder afzuiging, zodat ze niet in de ruimte gaat dwarrelen, of met een wattenstaafje en alcohol."
Kruis en oksels
Brokerhof legt uit dat alle schimmels om te ontkiemen toch een zekere vochtigheid nodig hebben. De meeste schimmels hebben vervolgens ook een hoge luchtvochtigheid nodig om door te groeien. De droogteminnende varianten kunnen doorgroeien in een drogere omgeving. "Alle varianten hebben een voedingsstof nodig. Ze groeien op alles wat dingen bevat als stikstof, koolstof, zwavel, organische materialen zoals vetten, suikers en was. In kledingcollecties gaan ze altijd in het kruis en onder de oksels zitten. Drie keer raden waarom."
Toevallig is de Aspergillus restrictus zélf ook een kunstwerk, weet Brokerhof te vertellen: in het Westerdijk Institute, het onderzoeksinstituut voor schimmels in Baarn, hangt een zes meter lang kunstwerk van microscoopfoto's van deze schimmel aan de muur. "Onder de microscoop ziet hij er prachtig uit."
Nederlands beroemdste schilderij de Nachtwacht van Rembrandt wordt gerestaureerd voor de ogen van het publiek in het Rijksmuseum. Meer daarover vertellen we in deze video: