Strijd op het veld of in het hoofd: komt Ajax 'mentale dreun' te boven?

Door de nederlaag tegen NEC (0-3) zondag is het verschil met PSV nog maar één punt, met twee wedstrijden te gaan. Ajax-aanvoerder Jordan Henderson erkent dat zijn team het lastig heeft met de titel in zicht. "Druk speelt altijd een rol, dat hoort erbij. Het is niet alleen tactiek en techniek. Het mentale aspect is gigantisch", zei hij. "Je moet als team ermee dealen, maar ook individueel."

Nu is de grote vraag: kan Ajax het tij keren? En is PSV in staat om vol te houden: ook zij moeten de laatste twee wedstrijden optimaal presteren. Vanavond speelt Ajax uit tegen FC Groningen, PSV ontmoet Heracles Almelo in Eindhoven. Zondag staan in de laatste (en vermoedelijke beslissende) speelronde Ajax - FC Twente en Sparta - PSV op het programma.

"Ieder seizoen zie je weer de verbazing bij de topclubs als er onder kampioenschapsdruk slechter wordt gepresteerd. Van 'het moeten winnen' krijgen spelers last", vertelt sportpsycholoog Rico Schuijers, die topsporters begeleidt, tegen RTL Nieuws. 

"Voetballers trainen veel op passen en aannemen, maar lijken te vergeten hoe ze om moeten gaan met mentale druk. Een trainer kan zeggen: 'kom op, blijf voetballen', maar dat is lastig als je niet weet hoe. Dat terwijl je erop kúnt trainen. Ik vraag me af in hoeverre het eerste van Ajax dat doet." 

'In je hoofd hangen de ballonnen al'

Ook sportpsycholoog Daniëlle van der Klein-Driesen van Flow Mentale Training, die onder andere de jeugdselectie van Feyenoord traint, zag hoe het zondag bij Ajax ineenstortte. "In je hoofd hangen de ballonnen al klaar. Maar opeens wint PSV, en dan verandert de mindset: je moét winnen. Dat haalt een bepaalde vrijheid van spelen weg. Op dit niveau mag je van ploeg verwachten dat ze leveren, maar dat blijkt dan toch lastig."

Als je goed aan het spelen bent, dan ben je als speler alleen maar bezig met voetballen. "Waar liggen de ruimtes, hoe schakel ik snel tussen aanvallen en verdedigen, je hebt aandacht voor datgene wat je moet doen. Maar als het dan niét lukt, zie je vertwijfeling." 

Bewust van afleidingen

De methode die sportpsycholoog Schuijers toepast, is ontwikkeld door de Duitse hoogleraar Hans Eberspächer. Hij noemt de training de cirkeltraining, waarbij sporters zich beter bewust worden van afleidingen waarmee ze te maken krijgen.

In het centrum van de cirkel gaat het om bezig zijn met je taak. Al het andere is uitgebannen. In cirkel 2 t/m 6 word je steeds meer beïnvloed door afleidingen. Hoe is het weer? Hoe doet de scheidsrechter het? Wat doet het publiek? 

Of je laat je afleiden door hoe een wedstrijd verloopt, in vergelijking met hoe het zou moeten gaan. Of bent bezig met winst of verlies, en de gevolgen daarvan.

Sportpsycholoog Rico Schuijers zegt dat de meeste sporters de cirkel van Eberspächer snappen. "Dat je herkent en erkent in welke cirkel je zit. Juist als het spannend is, moet je er alles aan doen om in cirkel 1 te blijven."

Niets te verliezen

Volgens Schuijers was Ajax-coach Farioli juist daar ook mee bezig. "Je zag ook toen Ajax een grote voorsprong had, dat het publiek al bezig was met het kampioenschap. Maar Farioli stond er heel anders in. Hij zei toen heel serieus: we moeten nog 7 finales spelen. Hij wilde niet dat afleidingen de prestaties zouden beïnvloeden."

Het is volgens Schuijers grappig om te zien wat er gebeurt met tegenstanders, als je weet dat er veel op het spel staat bij de grote clubs. "Dat zag je eerder bij amateurclubs als Spakenburg of Hercules in het bekertoernooi. Die hebben niets te verliezen, en zitten vaak in cirkel 1. Als je vooraf denkt dat je al gewonnen hebt, zit je in cirkel 4 of 5."

Wat ook erg belangrijk is om spelers duidelijkheid te geven, is denken in scenario's. Schuijers: "Het kan zijn dat je na drie minuten tegen een rode kaart aanloopt, dat een goede speler zich blesseert of dat je al snel achter komt te staan. Dat de scheidsrechter een andere beslissing neemt. Dat zijn allemaal afleidingen, die het spel kunnen beïnvloeden. Zorg dat je daarop voorbereid bent."

"Door omstandigheden kan het zo zijn dat je maar 80 procent kunt leveren, maar dan is het wel handig om 100 procent te géven van die 80 procent."

Verder is het belangrijk dat de trainers van Ajax en PSV hun groep te blijven steunen. Van der Klein-Driesen: "Je hebt het hele seizoen samengespeeld, het ging vaak heel goed, je moet hetzelfde blijven doen. In bewoordingen laten zien dat je in de spelers gelooft. Goede coaches blijven in elke situatie motiverend. Blijf erop hameren dat ieder z'n taak blijft uitvoeren."

Positiviteit

Een goede coach moet zelf rust uitstralen, zegt Van der Klein-Driesen. "Is hij onrustig, dan zullen spelers dat ook worden. Blijf benadrukken waar je als team goed in bent. Pak er een eerdere wedstrijd bij, waar iedereen lekker heeft gespeeld, en bespreek dan wat er allemaal goed ging, en hoe dat ging. Haal daar de positiviteit vandaan."

Schuijers voegt nog toe dat het als speler zaak is niet weg te lopen van de spanning. "Omarm het, dit zijn de wedstrijden waar je het voor doet. Slaag je erin om dáár controle over te hebben, dan ben je een speler die bijna altijd goed speelt."

Ontknoping Eredivisie, de scenario's voor vanavond:

1: Ajax wint, PSV verliest
Ajax is kampioen.

2: Ajax wint, PSV speelt gelijk
Ajax komt op drie punten voorsprong, maar PSV heeft veruit een beter doelsaldo. Komende zondag valt de beslissing.

3: Ajax en PSV winnen
Het verschil blijft één punt in het voordeel van Ajax. Zondag valt de beslissing.

4: Ajax wint niet, PSV wint
PSV neemt de eerste plek over met nog één wedstrijd te gaan. Zondag valt de beslissing.