Waar wordt Sint-Maarten gevierd en waar niet? Bekijk de kaart
Van Venlo tot Almere en van Groningen tot Haarlem: vandaag wordt in veel delen van Nederland Sint-Maarten gevierd. Opvallend is dat niet elke stad meedoet. Hoe komt dat? "Het heeft niets meer met het katholicisme te maken."
'Elf november is de dag dat mijn lichtje branden mag'. Op 11 november trekken in veel dorpen en steden kinderen zingend langs de deuren voor snoep, of lopen ze een lichtjestocht met een vreugdevuur.
Het volksfeest Sint-Maarten is springlevend. Al is dat zeker niet overal in Nederland het geval.
Waar wordt Sint-Maarten (niet) gevierd?
RTL Nieuws vroeg de afgelopen jaren aan lezers of Sint-Maarten in hun gemeente wordt gevierd, en dat leverde deze kaart op:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Niet in Noord-Brabant en Zeeland
Sint-Maarten was een 4e-eeuwse bisschop van Tours, bekend omdat hij zijn mantel deelde met een bedelaar. Hoe komt het dat zo'n ogenschijnlijk katholiek feest juist in veel protestantse delen van Nederland, zoals Noord-Nederland, wordt gevierd en niet in het overwegend katholieke Brabant?
Wat we weten is dat het feest in katholieke provincies zoals Noord-Brabant vooral een kerkelijke aangelegenheid bleef, terwijl het in andere delen van het land uitgroeide tot kindgerichte tradities, zoals lampionnen maken en langs de deuren gaan. Het religieuze aspect werd in protestantse gebieden grotendeels losgelaten.
"Het is een geseculariseerd feest geworden," zei hoogleraar Irene Stengs eerder tegen RTL Nieuws. "Het heeft niets meer met het katholicisme te maken."
Wie was Sint-Maarten?
Wie was Sint-Maarten eigenlijk? We vroegen het in 2023 aan Irene Stengs, onderzoeker Etnologie bij het Meertens Instituut en hoogleraar ritueel en populaire cultuur aan de Vrije Universiteit. "Sint-Maarten was een heel populaire heilige in Europa, belangrijker dan Sint-Nicolaas", vertelt ze. "Hij leefde in de vierde eeuw na Christus."
Zijn echte naam was Martinus. Het verhaal gaat dat hij, als zoon van een Romeinse officier en soldaat, bij de stadspoort van het Franse Amiens een verkleumde bedelaar tegenkwam. Martinus maakte een prachtig gebaar: hij pakte zijn zwaard en schonk de helft van zijn mantel.
In die nacht, zo gaat het verhaal, verscheen Christus in zijn droom met de helft van de mantel. Dit visioen maakte zo’n indruk dat hij de rest van zijn leven wilde wijden aan de armen.
Volgens Stengs beseffen de meeste mensen niet dat Maarten ooit een heilige was die zijn mantel deelde met een bedelaar. "Kinderen gaan langs de deuren voor snoepjes. Het gaat dus nog steeds over delen; dat element is behouden gebleven."
Volgens onderzoeker Stengs worden meer feesten regionaal of lokaal gevierd. Driekoningen bijvoorbeeld vooral in het zuiden, Luilak op de zaterdag voor Pinksteren in Noord-Holland.
Langs de deuren
Hoe wordt Sint-Maarten gevierd? In de meeste dorpen en steden gaan kinderen met Sint-Maarten 's avonds zingend langs de deuren voor snoepgoed. Op sommige plekken gaat het om optochten met een vreugdevuur, zoals in Venlo en omgeving.
In veel dorpen en steden trekken kinderen 's avonds zingend langs de deuren. In sommige plaatsen, zoals Venlo, hoort een optocht met een vreugdevuur erbij. Het feest had vroeger kenmerken van een oogstfeest: bij het vuur werden mispels, appels en noten aan armen gegeven.
In Utrecht ontstond de afgelopen decennia een parade met lichtsculpturen. "Inclusiviteit en delen staan daarin centraal, zoals het verhaal van Sint-Maarten", aldus Stengs.
Vrijescholen
Op de honderd vrijescholen, verspreid over Nederland, wordt Sint-Maarten ook gevierd. Dus ook in gemeentes waar het feest verder onbekend is. Met toneelstukken en liederen wordt het verhaal van Sint-Maarten nog steeds verteld aan de leerlingen.
's Avonds lopen kinderen in een lichtjestocht zingend door de wijk, dus ook in plaatsen waar niet aan Sint-Maarten wordt gedaan.
Halloween
Er zijn de afgelopen decennia wel wat verschuivingen geweest. "Je ziet dat in sommige delen van het land waar ze niet aan Sint-Maarten doen, sinds een aantal jaren op 31 oktober Halloween gevierd wordt", zegt Stengs.
"Zo ontstaan er ook wel conflations, mengvormen. In Amsterdam komt soms van alles bij elkaar. De opkomst van Harry Potter in de jaren 90 heeft ervoor gezorgd dat kinderen soms ook in heksenoutfits langs de deuren gaan. Feesten werken associatief, dit laat zien waarom ze kunnen veranderen en toch overtuigend blijven."
Kwaliteit van de liedjes
En de liedjes? In de afgelopen eeuwen zijn er tientallen, misschien wel honderden verschenen. Een deel is in de vergetelheid geraakt. Enkele die nu nog worden gezongen, of een variant daarvan, zijn meer dan honderd jaar oud. Zoals: Sinte Maarten, / De kalvers (koeien) dragen staarten en Hier woont 'n rijkman, / die veul geven kan.
Hoogleraar Stengs merkt op dat het lied 'de koeien hebben staarten' vrijwel niet meer in zijn geheel wordt gezongen. "Kinderen zingen volgens mij vooral heel korte zinnetjes."
Voor de toehoorder vanavond is een beetje variatie natuurlijk wel zo prettig. En o wee wie de deur niet opendoet en stiekem tóch thuis is. Hoogleraar Stengs: "Vroeger zongen we dan: Hier woont juffrouw Kikkerbil, die ons nooit wat geven wil..."
