De contouren van de nieuwe brexitdeal: dit is wat we weten

Wat was het probleem?

Het grootste struikelblok voor een deal was tot nu toe de backstop, de verzekeringspolis om een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland te voorkomen. In de vorige deal stond dat, als het nodig zou zijn, het VK in een douane-unie zou blijven met de EU, zodat er geen controles nodig zijn op het Ierse eiland.

Die afspraak moest van tafel, omdat Johnson bang was dat daardoor het VK het risico liep om voor altijd aan de douane-unie van de EU vastgeplakt te blijven zitten. Daardoor zou zijn land geen eigen handelsdeals kunnen sluiten.

Wat is er nu dan verzonnen voor de backstop?

De onderhandelaars kwamen gisteren met een complexe oplossing die erg lijkt op iets wat de voormalige premier May al had afgeschoten. Het idee: op papier blijft Noord-Ierland in een douane-unie met het VK, maar in de praktijk volgen de Noord-Ieren de douane-regels van de EU én blijven verder de regels van de gemeenschappelijke markt van de EU volgen.

Daardoor zijn grenscontroles op het Ierse eiland niet nodig, maar zullen er controles moeten gaan plaatsvinden op goederen tussen Noord-Ierland en de rest van het VK. Een grens in de Ierse zee. Voor voormalig premier May was dat onbespreekbaar, maar de kaarten liggen inmiddels dus anders.

Maar, het wordt (nog) complexer. Want de Britten willen natuurlijk niet dat er straks importheffingen betaald moeten worden voor goederen uit het VK die bestemd zijn voor Noord-Ierland. Dat zou namelijk betekenen dat je importheffingen betaalt terwijl je binnenlandse handel voert.

Daar is iets voor verzonnen. Waarschijnlijk gaat het om een mix van vrijstellingen en terugbetalingen voor importtarieven. 

De crux van het verhaal is dat er zonder problemen gehandeld kan worden tussen Noord-Ierland en Ierland en dat kosten die door Noord-Ierse bedrijven worden gemaakt voor binnenlandse handel met het VK worden gecompenseerd.

Kunnen de Noord-Ieren uit de 'nieuwe backstop' stappen?

Maar de Britten wilden niet alleen dat de backstop inhoudelijk werd aangepast, ze wilden er ook eenzijdig weer onderuit kunnen. Dat was altijd onbespreekbaar voor de EU, omdat daardoor het risico zou blijven bestaan van een harde grens op het Ierse eiland in de toekomst.

Op dit front hebben ze ook weer een complexe oplossing verzonnen, meldt de Ierse zender RTE. Het Noord-Ierse parlement (dat overigens al jaren niet samenkomt wegens een politieke impasse) mag na vier jaar stemmen of het de nieuwe regeling wil beëindigen.

Als ze dat doen, gaat er volgens de berichten een afkoelingsperiode in van twee jaar, die dan weer de tijd geeft om opnieuw een oplossing te vinden voor het openhouden van de grens. Als het parlement nog steeds (of weer) niet samenkomt, blijft de regeling automatisch van kracht.

Is er ook nog iets niet geregeld?

Ja, zeker. De onderhandelaars weten nog niet precies hoe ze een handig systeem op moeten tuigen voor btw-afdrachten tussen Ierland en Noord-Ierland. Dat lijkt vooral een technisch probleem, maar onduidelijk is wat er precies niet wil lukken.

Dus? Zijn we nu klaar?

Nou, nee. Ten eerste moet dat btw-probleem natuurlijk nog worden geregeld, maar dat lijkt nog het minste probleem. Boris Johnson moet een deal namelijk ook kunnen verkopen aan zijn parlement.

Cruciaal daarvoor is de steun van tien parlementariërs van de Noord-Ierse partij DUP, de gedoogpartner van zijn kabinet. De vraag was al direct of zij zouden instemmen met de extra barrières die worden opgeworpen tussen Noord-Ierland en de rest van het VK en het ziet er vanochtend niet goed uit.

De DUP liet per tweet weten dat het niet kan instemmen met de voorstellen over douane-regelingen, de rol van de Noord-Ierse volksvertegenwoordiging en het gebrek aan duidelijkheid over btw.

Wat er moet gebeuren om de DUP toch over de streep te krijgen is nog niet duidelijk.

Wat gaan de regeringsleiders nu doen op de Europese top?

Het was de bedoeling dat er vandaag een duidelijke deal zou liggen, die de regeringsleiders zouden kunnen fiatteren. Dat gaat niet lukken. Er is te weinig tijd om een juridische tekst (als die er al komt vandaag) goed te bestuderen.

Het hoogst haalbare lijkt dat de regeringsleiders politiek groen licht geven voor wat er wordt beoogd met de nieuwe deal. Later zou er dan nog een top moeten plaatsvinden waar er ook formeel kan worden ingestemd met een dichtgetimmerde juridische tekst.

Maar goed: voorlopig is dat dus nog niet aan de orde. Want zonder de steun van de DUP, gaat het sowieso niets worden.