Kabinet kan Trump ongeschikt verklaren: 'Rol Pence uitermate belangrijk'

Aanhangers van Trump bestormden het Capitool en drongen het gebouw binnen. Op dat moment was het Congres bezig om de verkiezing van Joe Biden formeel te bekrachtigen. Die vergadering moest worden geschorst, maar is diep in de nacht toch afgerond: de verkiezingsoverwinning van Biden is nu formeel bevestigd.

Hoe bijzonder is deze situatie?

"Absoluut ongekend", zegt hoogleraar Ruth Oldenziel van de TU Eindhoven over de beelden uit Amerika. "Het is niet eerder voorgekomen dat een president aanzet tot geweld en feitelijk de wettelijke goedkeuring van het Congres ondermijnt."

Ook Amerikanist Koen Petersen heeft met verbijstering zitten kijken. Volgens hem zijn de aanhangers door Trump aangemoedigd om dit soort dingen te doen. "De president heeft de eed gezworen om de grondwet te verdedigen en te beschermen. Dit is bizar. Sinds de aanval van de Engelsen op het parlement in 1814 is zoiets niet gebeurd. Dus dat laat zien dat dit ongelofelijk uniek is."

Bekijk hoe de Trump-aanhangers het Capitool binnenstormden:

Volgens Amerikacorrespondent Erik Mouthaan zeggen zelfs sommige Republikeinen dat president Trump de aanstichter is. "Na afloop uitte hij ook amper kritiek op die mensen en noemde ze zelfs vaderlandslievend." 'We houden van jullie', twitterde Trump. En: 'Jullie zijn heel bijzonder'.

Sommige leden van het kabinet zouden overwegen om Trump ongeschikt voor het ambt te verklaren en hem dus gedwongen te laten aftreden.

Is het echt mogelijk om Trump ongeschikt te laten verklaren?

"Er zijn twee manieren om een president af te zetten", zegt historicus en Amerikanist James Kennedy. "De eerste is via een impeachmentprocedure. Het huis van afgevaardigden en de Senaat moeten daarover stemmen. Meestal kost dat heel veel tijd. Het is niet waarschijnlijk dat dit op korte termijn gebeurt. Technisch is het mogelijk, maar dan moet daar heel veel steun voor zijn en het lijkt mij niet heel waarschijnlijk."

Een andere mogelijkheid is het 25ste amendement, zegt Kennedy. "Dat is als het kabinet besluit dat de president niet meer in staat is om zijn grondwettelijke taken uit te voeren en dat zij hem daarom als het ware afzetten. De president wordt dan niet capabel geacht om president te zijn. Je moet dan denken aan een ziekte. Dat hoeft niet zoveel tijd te kosten."

Ook Ruth Oldenziel wijst op deze mogelijkheid. Zij zegt dat het interessant is om een paar politici in de gaten te houden. De eerste is Mike Pence, de vicepresident. "Zijn rol is uitermate belangrijk. Hij heeft er duidelijk voor gekozen om zich te scharen achter het proces van het Congres, en niet met Trump mee te gaan." De relatie tussen Trump en Pence zou flink bekoeld zijn. Volgens Amerikaanse media mag de stafchef van vicepremier Pence, Marc Short, het Witte Huis al niet meer in.

In een emotionele toespraak veroordeelde Pence de bestorming van het Capitool:

Als gekozen wordt om een beroep te doen op het 25ste amendement, dan moet Pence dat samen doen met acht leden van het kabinet.

Een andere belangrijke speler in dit geheel is Mitch McConnell, de leider van de Republikeinen in de Senaat, zegt Oldenziel. "Die zei tot gisteren dat hij niet achter de uitslag stond, en nu wel. Een heel belangrijke ontwikkeling." Vooral ook omdat de vrouw van McConnell lid is van het kabinet van Trump. Eén van de mensen die Trump ongeschikt kan verklaren.

Hoe groot is de kans dat Trump daadwerkelijk wordt afgezet?

"Het ligt eraan hoeveel draagvlak er is", zegt Petersen. "En ook wat de nasleep van dezes situatie zal zijn."

Volgens de Amerikanist moeten nog 'best wel wat hobbels' worden genomen. Het opzij schuiven van de verkiezingsuitslag van vier jaar geleden doe je niet zomaar. "Het is een hele zware procedure. Je denkt misschien ach, Pence en acht ministers zeten een handtekening en klaar is kees."

Maar zo is het dus niet. "De urgentie zal wel groot zijn, omdat Trump een bepaalde onberekenbaarheid heeft laten zien waarvan je afvraagt: gaat het nog twee weken goed?"

Maar die handtekeningen zijn niet zomaar geregeld, vooral ook omdat Trump de afgelopen jaren politieke bondgenoten om zich heen heeft verzameld in het kabinet. Afgelopen week heeft hij nog ministers ontslagen. "Op het moment dat ministers betrokken raken, kan hij ze met een pennenstreek ontslaan en dan zijn ze uitgespeeld. Dus het is een oefening op eieren lopen, voor alle betrokkenen."

Trump kan beslissing aanvechten

Als Pence en het kabinet de beslissing heeft genomen om Trump uit zijn ambt te zetten, dan moeten zij een schriftelijke verklaring naar de leiders van het Congres sturen. Pence zou dan de waarnemend president worden.

Trump zou daarna de mogelijkheid hebben om dat besluit aan te vechten. Hij kan het Congres laten weten dat hij wel in staat is zijn taken uit te voeren en krijgt zijn bevoegdheden dan weer terug. De vicepresident en de kabinetsleden kunnen daar dan weer schriftelijk bezwaar tegen maken bij het Congres.

Het lot van de president ligt in dat geval in de handen van parlementariërs. Zij moeten dan stemmen over de vraag of Trump naar huis gestuurd moet worden. In beide huizen van het Congres zou uiteindelijk een tweederdemeerderheid nodig zijn om de president af te zetten.

Het '25th amendment' maakt pas deel uit van de grondwet sinds de jaren zestig. Het is opgesteld na de moord op president John F. Kennedy.