Mensen in witte pakken brachten stembiljet thuis: in Portugal gingen verkiezingen door

Over zo'n anderhalve maand gaat ook Nederland naar de stembus. Of gaat de stembus misschien wel naar de Nederlanders toe? In Portugal was gisteren ook dat laatste mogelijk. Het is een van de manieren om verkiezingen midden in coronatijd veiliger te maken.

"Er is in Portugal een initiatief geweest om mensen die corona hebben of in quarantaine zitten, toch te laten stemmen", zegt correspondent Alex Tieleman. "Zo’n 13.000 Portugezen hebben zich daarvoor ingeschreven. Vrijwilligers van de gemeente kwamen dan naar de kiezers toe, met de stembiljetten op zak."

Ongeopende enveloppen

Binnen werd dan gestemd, vertelt Tieleman. "Daarna werd het biljet in een envelop gedaan. De stembiljetten werden vervolgens een tijdje niet aangeraakt, zodat de virusdeeltjes erop zouden vervliegen. Toch waren er ook klachten. Bijvoorbeeld van mensen die moeite hadden bij het inschrijven. Meer mensen hadden dus willen stemmen dan uiteindelijk het geval was."

Ook moesten kiezers die wel zelf naar het stemhokje gingen een eigen potlood en desinfectiegel meenemen. Uiteraard moesten mensen ook afstand houden en mondkapjes opzetten.

Opkomst historisch laag

Ondanks de maatregelen was de opkomst historisch laag. Minder dan 40 procent van de stemgerechtigden bracht gisteren zijn stem uit. Volgens Tieleman is dat verwacht. "Het heeft niet alleen te maken met de pandemie, waardoor veel mensen ziek zijn of in quarantaine zitten, het komt ook door de rol van de president. In Portugal heeft de president meer een ceremoniële rol. Het waren minder belangrijke verkiezingen voor de Portugezen."

Dat er coronamaatregelen moesten worden getroffen tijdens de verkiezingen is te zien aan de cijfers. Het aantal besmettingen in het Zuid-Europese land loopt de laatste paar weken in rap tempo op.

Volgens experts komt dat door de verspreiding van de Britse variant van het coronavirus. Portugal is een populair vakantieland voor veel Britten en andersom wonen er ook aardig wat Portugezen in het Verenigd Koninkrijk. Maar of dat de reden is van de grootschalige verspreiding is nog niet te zeggen.

Hoogste ter wereld

"Alle vluchten van en naar het Verenigd Koninkrijk zijn in ieder geval sinds afgelopen donderdag verboden", zegt Tieleman. "Het aantal nieuwe besmettingen in de afgelopen zeven dagen is gecorrigeerd naar inwoneraantal intussen een van de hoogste ter wereld."

Dat is ook te zien in deze grafiek van Europa:

Dat Portugal nu zo zwaar wordt getroffen, komt hard aan. Eerder stond het land juist bekend als voorbeeld voor de rest van Europa. "Alles werd vorig jaar goed nageleefd. Voor de zomer van 2020 was er een gevoel van: we hebben het goed gedaan en de toeristen kunnen komen", zegt Tieleman.

Rijen ambulances

"De Portugezen zijn misschien wat te optimistisch geweest. Maar daardoor zijn er nu alarmerende berichten voor de zorg. Ze zijn niet goed voorbereid op deze nieuwe golf. Dat komt misschien door de eerdere, goede resultaten. Er komen nu beelden van ambulances die voor ziekenhuizen moeten wachten binnen, omdat er geen plek meer is. Die beelden ken ik eigenlijk alleen van Rusland. Er is zelfs iemand overleden in die wachtrij."

Niet alleen de Britse variant lijkt de oorzaak van de snelle stijging van het aantal besmettingen. Ook de feestdagen eind december, toen de coronamaatregelen in Portugal tijdelijk werden versoepeld, kunnen volgens deskundigen een rol hebben gespeeld.

Extreemrechts bezig aan opmars

De centrumrechtse Rebelo de Sousa won dus de verkiezingen. De voormalige televisiepersoonlijkheid kreeg 61 procent van de stemmen. De president in Portugal heeft vooral een ceremoniële rol, maar daarnaast kan hij ook een regering ontbinden en nieuwe verkiezingen uitroepen.

De tweede plek ging met 13 procent van de stemmen naar de socialistische Ana Gomes. Daarna volgde de extreemrechtse Andre Ventura met 12 procent. Vooral dat laatste is opvallend. Ventura komt lang niet in de buurt van de score van Rebelo de Sousa, maar hij doet het een stuk beter dan de afgelopen jaren.

Portugal was één van de weinige landen waar het populisme geen voet aan de grond kreeg. In 2019 kreeg Ventura bij een verkiezing maar 1,3 procent van de stemmen. "In andere Zuid-Europese landen waren populistische partijen al gemeengoed, maar in Portugal niet. Portugal staat bekend als een politiek gematigd land", zegt Tieleman. 

"Toch lijkt de onvrede in het land nu toe te nemen. De onzekerheid over hoe het verder moet. Het gaat economisch slecht, want het toerisme ligt op z'n gat. Er is boosheid over de situatie waar men in zit. De extreemrechtse partij lijkt daardoor populairder geworden. Het komt in ieder geval niet door migratie, want op dat gebied is er niet veel veranderd de laatste tijd."