Iraanse vrouwen strijden voor hun rechten en boeken (langzaam) vooruitgang

WK alpineskiën

Begin februari vertrok het Iraanse nationale team van coach Samira Zargari naar het WK Alpineskiën in Italië. Zonder coach, want Samira bleef achter in Iran. De reden: haar man verbood haar naar het buitenland te reizen.

En volgens de Iraanse wet staat hij volledig in zijn recht. Als een getrouwde Iraanse vrouw naar het buitenland wil, heeft ze daar de schriftelijke toestemming van haar man voor nodig.

Op sociale media volgde een golf van woede en verontwaardiging. Samira Zargari ging viral. 'Dit gebeurt in de 21e eeuw!', schreef een Iraanse journalist en activiste die inmiddels in de Verenigde Staten woont, op Twitter.

Samira is niet de enige sportvrouw die slachtoffer werd van de Iraanse wetgeving. In 2015 miste de voetbalster Niloufar Ardalan het Aziatisch kampioenschap zaalvoetbal, omdat haar man haar paspoort had afgepakt na een ruzie.

Veel Iraniërs vinden dat te ver gaan en willen verandering. Ze spreken zich op sociale media uit voor de rechten van vrouwen in Iran. Zo schrijft een vrouwelijke Iraanse dichter: "Het is onmogelijk voor een samenleving om vooruit te komen als de handen en voeten van de helft van de mensen zijn vastgebonden."

Islamitische revolutie in Iran

Tijdens de Islamitische revolutie in 1978 werd de prowesterse sjah (koning) afgezet. Een groep Islamitische geestelijken nam de macht over in het land. Ayatollah Khomeini - een vooraanstaande geestelijke - werd de 'opperste leider'.

Door de Islamitische revolutie veranderde er een hoop in het eens zo progressieve Iran. Vrouwen moesten in het openbaar hun hoofd bedekken, alcohol werd verboden, en er kwamen strikte regels omtrent het huwelijk.

Zo verloren getrouwde vrouwen het recht op hun kinderen bij een echtscheiding. Een echtscheiding kon alleen nog onder strikte voorwaarden door de vrouw worden aangevraagd. Huiselijk geweld is bijvoorbeeld geen legitieme reden.

Mondige vrouwen

"In de afgelopen 40 jaar zijn er voor vrouwen in Iran veel deuren dichtgegaan", zegt Iran-deskundige aan Princeton, Peyman Jafari. "Vrouwen kunnen bepaalde banen niet krijgen, zo kunnen ze bijvoorbeeld geen rechter worden. En er is veel discriminatie in de wetgeving rondom het huwelijk."

Maar er is ook een andere kant, benadrukt Jafari. "Omdat de publieke sfeer 40 jaar geleden Islamistisch werd, vonden conservatieve families op het platteland het plotseling prima om hun dochter naar de universiteit in de grote stad te sturen. Er was immers voldoende sociale controle. Het heeft ertoe geleid dat inmiddels 50 tot 60 procent van de studenten op de universiteit vrouw is. En dat vrouwen veel meer deelnemen aan het publieke leven."

En precies door die tegenstelling ontstaat frictie, zegt Jafari. "Veel vrouwen zijn hoogopgeleid, onafhankelijk en mondig. Ze beseffen goed dat ze tegen muren aanlopen. Ze hebben een opleiding afgerond, maar komen vervolgens maar moeilijk aan een baan. Ze lopen tegen allerlei discriminerende wetten aan. En dat leidt tot strijd."

De strijd

De afgelopen 20 jaar zijn vrouwen bezig geweest om te vechten voor hun rechten. "Vrouwen hebben bijvoorbeeld NGO’s opgezet om andere vrouwen te helpen werk te vinden, maar er is ook het zogenoemde stille protest", zegt Jafari.

"Dat zijn de vrouwen die dagelijks het randje opzoeken. Ze dragen hun verplichte hoofddoek, maar wel zo ver mogelijk achter op hun hoofd. Ze spreken - tegen de regels in -  toch af met mannen in het park, of gaan met mannen naar de bioscoop. Doordat miljoenen vrouwen dat jarenlang dag in dag uit hebben gedaan, hebben zij voor zichzelf terrein gewonnen. De politie staat het oogluikend toe."

Maar dat betekent niet dat het opzoeken van de grenzen voor vrouwen zonder risico is. Integendeel: "Vrouwen betalen een hoge prijs", zegt Jafari. "Soms lukt het een verandering teweeg te brengen, soms worden vrouwen opgepakt."

Nasrin Sotoudeh

Zoals de advocate en mensenrechtenactiviste Nasrin Sotoudeh. Zij verdedigde vrouwen die protesteerden tegen het verplicht dragen van een hoofddoek. Sotoudeh groeide uit tot een nationaal symbool. Haar straf: 33 jaar cel en 148 zweepslagen, wegens het 'aanzetten tot corruptie en prostitutie'.

Volgens Amnesty International is dit de wreedste straf ooit gegeven aan een mensenrechtenverdediger. Maar het zijn de vrouwen als Sotoudeh die het laatste zetje in de progressieve richting kunnen geven.

Vrouwen in het voetbalstadion

In 2018 kwam Iran wereldwijd groot in het nieuws. Na bijna 40 jaar werden er weer vrouwen in voetbalstadions toegelaten. Sinds het begin van de Islamitische revolutie was dat voor vrouwen verboden.

Wat een rol in deze wetswijzing speelde was het tragische verhaal van de 30-jarige Sahar. Zij probeerde - verkleed als man - een voetbalstadion binnen te komen. Maar ze werd betrapt. Toen ze hoorde dat haar een celstraf van zes maanden boven het hoofd hing, stak ze zichzelf voor de rechtbank in brand. Ze overleed aan haar verwondingen.

Wereldberoemde voetballers namen het voor haar op. En onder druk van de FIFA bond Iran enigszins in: bij voetbalinterlands van het nationale team zijn voortaan ook vrouwen toegestaan. "Het broeit in Iran", zegt Jafari. "En de positie van vrouwen is inmiddels ook een belangrijk onderdeel van het politieke debat."

Iraanse #MeToo

Zo ontstond er aan het eind van de zomer een Iraanse #MeToo beweging. Een aantal vrouwelijke Iraanse journalisten zetten video’s online waarin ze vertelden over hoe ze door hun mannelijke collega’s werden lastiggevallen. In reactie daarop deelden andere vrouwen op social media hun ervaringen met (huiselijk) geweld en verkrachting. Het werd een noodkreet aan de regering: verander de wet, want als mishandelde vrouw kun je geen kant op.

"Die beweging, maar ook de eerwraakmoord op een 14-jarig meisje door haar vader leidde tot enorme woede onder de bevolking, zowel bij gelovigen als ongelovigen," zegt Jafari. "Het zette de  jarenlange strijd voor de positie van de vrouw hoger op de politieke agenda."

Nieuwe wet

Een wet waar maar liefst 10 jaar aan gewerkt is, is begin dit jaar eindelijk goedgekeurd door de regering van president Rohani. De wet stelt elke vorm van geweld tegen vrouwen strafbaar én er komt steun voor slachtoffers van seksueel geweld.

Een stap in de goede richting, denkt Jafari. "Het is een enorme verbetering voor de positie van de vrouw, maar er is ook kritiek. Als de vader of man van het slachtoffer de geweldpleger is, dan gaat de zaak niet meteen naar de rechter, maar moet er eerst een buurtcomité aan te pas komen. Pas daarna kan de dader strafrechtelijk vervolgd worden. Als dat buurtcomité geen resultaat boekt, kan het voor het slachtoffer te laat zijn."

Bovendien moet de wet ook nog worden goedgekeurd door het conservatieve parlement en de 'Raad der Hoeders', een groep streng Islamitische mannen. "Die kunnen de wet nog tegenhouden”, zegt Jafari. "Maar ik acht de kans klein dat ze dat doen, omdat het al tien jaar in de maak is."

Hoop voor de toekomst?

Toch, als deze wet er komt, zal er voor vrouwen als de ski-coach Samira Zargari, niet meteen iets veranderen. Nog steeds hebben vrouwen de toestemming nodig van hun man om naar het buitenland te kunnen reizen.

Maar er wordt gezaagd aan de poten van de fundering. "De ruimte die vasthoudende, moedige vrouwen opeisen voor zichzelf, verspreidt zich als een olievlek", zegt Jafari. "Het is de dynamiek die aan het officiële beleid gaat vreten, en dus denk ik dat Iraanse vrouwen ook in de toekomst hun rechten zullen blijven opeisen."