Nieuw tijdperk voor Israël? Vijf vragen over onttroning Netanyahu

Midden-Oostencorrespondent Olaf Koens en buitenlanddeskundige Han ten Broeke (Haags Centrum voor Strategisch Studies) geven antwoord op de vijf belangrijkste vragen.

1. Acht linkse en rechtse partijen slaan de handen ineen. Waarom?

Benjamin Netanyahu is de langstzittende de premier van Israël. Aan zijn twaalf jaar lange regeerperiode lijkt nu een einde te komen. "De aanpak van corona is geweldig verlopen. Hij heeft een tik aan Hamas uitgedeeld", zegt Ten Broeke.

Toch kan hij die winst niet verzilveren, legt Ten Broeke uit: "Er is grote verdeeldheid in het land en de werkelijkheid is dat er al 2,5 jaar niet geregeerd wordt. Ook voelen zijn politieke tegenstanders zich telkens belazerd door Netanyahu nadat ze met hem in zee waren gegaan."

Nu is het klaar. "Het is echt opmerkelijk dat de afkeer van Netanyahu zo groot is", vertelt Koens: "Die acht verschillende partijen liggen echt mijlenver bij elkaar vandaan. Het is alsof de SP en de SGP de handen ineenslaan om Rutte weg te krijgen, en dat er vervolgens een regeerakkoord tussen GroenLinks en Forum voor Democratie gesmeed moet worden."

Het is overigens nog niet zover. Een nieuwe regering moet door de Knesset, het Israëlisch parlement, worden goedgekeurd. Samen hebben ze 61 van de 120 zetels, een nipte meerderheid. Er hoeft er maar één dissident te zijn en de coalitie wankelt.

Koens: "Binnen verschillende partijen heerst onvrede over het gesloten akkoord. Dat zal Netanyahu ten volle uitbuiten. Het is een sluwe machtspoliticus. Bovendien bestaat het risico dat, met zulke grote ideologische verschillen binnen een coalitie, het land zo goed als onbestuurbaar zal worden."

2. Het ziet ernaar uit dat Naftali Bennett premier Netanyahu opvolgt. Wie is hij?

Naftali Bennett is 49 jaar en was een oud-commando in het Israëlisch leger. Hij werd multimiljonair nadat hij zijn softwarebedrijf verkocht. "Hij heeft de stijl van een moderne IT-jongen, en tegelijkertijd is hij conservatief," zegt Ten Broeke.

Inmiddels loopt hij al wat jaren mee in de politiek. Ooit was hij een vertrouweling van Netanyahu en werd hij gezien als diens opvolger. Maar Bennett verliet de Likoed-partij. Nu is hij de leider van de nationalistische partij Yamina, wat 'Rechtsaf' betekent. Een gok die goed heeft uitpakt.

Zijn partij kwam niet verder dan zeven zetels, toch wordt Bennett waarschijnlijk de nieuwe premier. Yair Lapid, die de grootste oppositiepartij leidt, neemt het na twee jaar van hem over. Lapid had geen keus en moest het premierschap wel delen. Zonder Yamina was er namelijk geen meerderheid. Ten Broeke: "Bennett durft all-in te gaan. Hij hoeft ook niet voorzichtig te zijn, want hij heeft zijn sporen al buiten de politiek verdiend."

Bennett staat erom bekend geen blad voor de mond te nemen. Hij is voor annexatie in de Westelijke Jordaanover en tegen een eigen Palestijnse staat. Wat hem betreft mogen Palestijnse militanten de doodstraf krijgen.

Dat betekent niet dat zijn opvattingen ook beleid worden, zegt Ten Broeke: "Dat weet Bennett ook. Het land is verdeeld en het is alle partijen maar om één ding te doen: de nationale eenheid herstellen."

3. Wat betekent dat voor de relatie met de Palestijnen en het vredesproces?

"Niet veel, ben ik bang. Misschien is het moeilijk te geloven, maar in Israël zelf leeft dat hele vredesproces niet zo", zegt Koens. "Er staat een muur tussen Israël en de Palestijnse gebieden in de bezette Westelijke Jordaanoever. Je hebt kolonisten en joodse extremisten die er mee bezig zijn, in grote delen van Jeruzalem speelt het natuurlijk – maar een grote meerderheid van de Israëlische burgers maakt zich meer zorgen om de economie, om sociale zaken. De Palestijnen? Ja, dat is ergens – daar, ver weg."

Interessant is dat in deze coalitie een partij zit met Israëlische Palestijnen. Koens: "Die zullen best het een en ander in de melk te brokkelen hebben, maar dat gaat om de positie van Israëlische Palestijnen in Israël zelf, en niet om de Westelijke Jordaanoever, laat staan Gaza."

Ook Ten Broeke verwacht geen grote verandering. "De verschillen binnen de acht coalitiepartijen zijn ook te groot."

4. Benjamin Netanyahu was jarenlang aan de macht. Verdwijnt hij definitief van het toneel?

Als de coalitie goedkeuring krijgt en standhoudt, dan is het gedaan met Netanyahu als premier. Hij is inmiddels 71. Volgens Ten Broeke zal hij niet zo maar van het toneel verdwijnen. "Hij kan de oppositie ingaan. Dat heeft hij eerder gedaan, al moet hij dan wel de steun van zijn partij behouden."

Na jaren aan de macht is 'Bibi' nog altijd heel populair onder een flink deel van de bevolking. Koens: "Ik ben weleens in steden geweest waar tijdens de verkiezingen echt iedereen op Netanyahu stemt. 'Alleen hij kon ons beschermen!' hoor je daar."

"Het wordt alleen lastig als Netanyahu wordt opgevroten door alle rechtszaken", zegt Ten Broeke. Netanyahu is verwikkeld in allerlei corruptieschandalen en er loopt een strafproces tegen hem. Koens: "Tot nu toe wist hij ze behendig buiten de deur te houden als premier, maar hij zal zich moeten verantwoorden. Het lijkt onderhand een beetje een traditie te worden dat voormalige premiers in Israël in de gevangenis eindigen."

5. Gaat de relatie tussen Nederland en Israël nu veranderen?

Koens: "Niet direct, denk ik. Het zal even schrikken zijn voor de organisaties in Nederland die de afgelopen jaren heel erg hebben ingezet op Netanyahu. Het heeft mij altijd verbaasd dat die clubs zijn opvattingen en die van Likoed volledig volgen."

Volgens Ten Broeke is daar helemaal geen sprake van. "Het beleid van Netanyahu en zijn partij heeft nul invloed op het buitenlandbeleid van Nederland. Het gaat om het verdedigen van de Nederlandse belangen, en dan ga je vriendelijk met elkaar om."

Sinds de laatste oorlog tussen Gaza en Israël is het beeld in Nederland aan het kantelen, vindt Koens. "Nederland was altijd een van de fermste verdedigers van Israël, wat er ook gebeurde – en dat is aan het veranderen."

Ten Broeke: "Ik hoop dat Nederland inziet dat Israël niet alleen het land is van de Gaza-oorlog. Het is een land van de IT-startups, van high-tech doorbraken, om meer zaken mee te doen. Dat is het lsraël van Bennett."