Taliban hebben Afghanistan in handen, hoe kon het zo snel gaan?

De Amerikanen vielen Afghanistan na 9/11 in 2001 binnen. Twintig jaar later zijn ze de lange, dure oorlog zat. Ze trekken hun troepen terug en veel andere landen, waaronder Nederland, doen hetzelfde. Het gevolg: de taliban rukken op. En snel ook.

"Het recente offensief is begin mei al begonnen", zegt Jorrit Kamminga. Hij is Afghanistan-volger, verbonden aan het Instituut Clingendael en schrijft een boek over '20 jaar Nederland in Afghanistan'. "Eigenlijk zien we nu dus de laatste fase van een opmars van drie maanden."

Snelle opmars wekt verbazing

"Voor eind juli hadden de taliban al veel districten veroverd rond de provinciale hoofdsteden. Zo waren ze dus goed gepositioneerd om uiteindelijk die laatste stap te zetten. Maar dat het zo snel is gegaan, heeft iedereen verbaasd. Ik ging zelf uit van meer weerstand van het Afghaanse regeringsleger."

Die weerstand was er volgens Kamminga in het begin wel, maar het blijkt niet voldoende. "Bovendien is het niet wat je hoopt van een leger dat de laatste twintig jaar is opgebouwd, getraind en betaald door het westen."

Even inzoomen op precies dat punt, die trainingen. Ook Nederland is jarenlang in Afghanistan actief geweest, juist om Afghaanse veiligheidstroepen en de politie te trainen. Is dat dan voor niets geweest? Kamminga gelooft van niet. "Nederland heeft zeker wel bijgedragen aan zowel een kwalitatieve als een kwantitatieve verbetering van die troepen, ook de politie."

"Wat we niet hebben kunnen voorkomen is dat het Afghaanse leger vooral vecht voor het geld. En niet om de Afghaanse natie te verdedigen. Er is eigenlijk niet echt zoiets als een Afghaanse natie. Dat betekent dat het zeer lastig is om een effectief, nationaal leger in het leven te roepen."

Angst voor de taliban

Er zijn nog meer oorzaken van de snelle opmars. "Namelijk de angst voor de taliban. Ze zijn behoorlijk succesvol om met hun propaganda angst te zaaien. Dat zie ik ook aan collega's in Kabul. In het westen denken we vaak dat de taliban nu gematigder zijn dan eerst, maar ik merk dat de meeste Afghanen dat niet zo zien. Die zien vooral een nog steeds ultraconservatieve beweging die niet meegaat in het vooruitgangsdenken dat bij veel Afghanen in de afgelopen twintig jaar wel is ontstaan."

En dan zijn er nog de gevechten. Of eigenlijk, het gebrek aan gevechten. Want veel gebieden en steden lijken zonder geweld overgedragen te worden aan de taliban. "We weten dat op een aantal plekken lokaal deals zijn gesloten om de stad zonder slag of stoot over te geven", zegt Kamminga.

Voorkomen van doden

"Dat is gedeeltelijk het gevolg van het feit dat de macht in Afghanistan vooral bij lokale groepen en stammen ligt. En dus niet bij de centrale regering." Volgens Kamminga werden daarnaast regeringslegers soms met opzet teruggetrokken om burgerdoden bij eventuele hevige gevechten te voorkomen. Toch zouden we dat niet per definitie moeten zien als een goede zet. "Je weet niet hoeveel burgerdoden er later vallen, bijvoorbeeld door represailles van de taliban."

Is er nu nog hoop? "Er moet zo snel mogelijk een politieke oplossing komen", zegt Kamminga. "Maar de taliban hebben alle touwtjes in handen. Dus op korte termijn zie ik het heel somber in voor Afghanistan."

'Dieptrieste situatie'

Maar we hebben nog de lange termijn. "Ik hoop dat de Afghanen zelf toch de vruchten kunnen plukken van onze investeringen in mensen, kennis en toegang tot informatie. Maar ja, daar hebben de Afghanen op dit moment weinig aan. De huidige situatie is dieptriest."