Bosnisch-Servische president dreigt met afscheiding: wat is er aan de hand?
De Bosnisch Servische president Milorad Dodik dreigt met afscheiding van het Servische deel van Bosnië. Dat doet hij al jaren, maar sinds kort neemt hij concrete stappen om dit echt te gaan doen. Het zorgt voor onrust in het land en voor angst onder de bevolking. Wat is er precies aan de hand en hoe serieus zijn de plannen van Dodik?
De krantenkoppen in Bosnië staan vol met nieuws over Dodik en er is geen nieuwsbulletin waarin zijn naam niet voorkomt. Op straathoeken van Sarajevo zie je met graffiti geschreven leuzen over vrede. 'Er zal geen oorlog zijn'.
De spanningen over de eventuele afscheiding zijn vooral voelbaar in delen van het land waar een Bosnisch-Servische meerderheid is en bij de oudere generatie, die de vorige oorlog bewust heeft meegemaakt.
"Mijn moeder was van plan de muren van het huis te renoveren. Maar de buurvrouw zei: 'Waarom zou je? Er komt toch weer oorlog.'" Samir Beharić, activist en onderzoeker voor denktank The Balkan Forum, is ongerust. "Mijn moeder kijkt elke dag het nieuws en de berichten roepen bij haar hetzelfde gevoel op als in de jaren 90. Ze vraagt me elke dag of er weer oorlog komt. Ik probeer haar gerust te stellen, maar eigenlijk heb ik het antwoord niet."
Srebrenica
Internationale waarnemers noemen het de grootste crisis in Bosnië na de oorlog. Maar wat is er precies aan de hand? Bosnië en Herzegovina scheidde zich in 1992 af van Joegoslavië. Bosnische Serven onder leiding van Radovan Karadžić waren het niet eens met de onafhankelijkheid en pakten de wapens op.
Er volgde een oorlog met meer dan 100.000 dodelijke slachtoffers. In allerlei delen van het land werden mensen uit hun huizen verjaagd. De meeste Nederlanders zullen zich vooral de genocide in Srebrenica herinneren. Nederlandse VN-soldaten waren in dat gebied om te voorkomen dat er geweld gepleegd zou worden. Maar toen het Bosnisch-Servische leger de stad inviel, konden de Nederlanders de bevolking niet beschermen. Ruim 8.000 mensen, voornamelijk Bosniakse mannen, werden vermoord.
"Als we nu niet reageren en we Dodik laten doorgaan met het opbouwen van een onafhankelijke Servische Republiek, dan beloon je genocide", zegt Beharić. "Want je geeft de geweldsplegers alsnog wat ze toen al wilden. Een eigen stuk land zonder Bosniakken. Wat voor signaal geef je dan af als internationale gemeenschap?"
Vredesakkoorden
De oorlog in Bosnië en Herzegovina werd in 1995 beëindigd met de vredesakkoorden van Dayton. Daarin is besloten dat het land werd opgedeeld in twee delen: de Federatie Bosnië en Herzegovina en de Servische Republiek.
De Federatie is opgedeeld in kantons. Al die aparte delen hebben een redelijke mate van autonomie. Daarnaast heeft Bosnië drie presidenten: een Kroaat, een Bosniak en een Serf. Het is een vergaande politieke verdeling die niet bijdraagt aan de eenheid in het land.
Ontkenning van genocide
Maar als er al twee delen zijn, waarom wil Dodik dan nog verder gaande zelfstandigheid? Hij pleit hier al jaren voor, heeft een sterke nationalistische politieke boodschap. Een belangrijke aanleiding om nu concrete stappen te nemen is de invoering van een verbod op genocideontkenning door de Hoge Vertegenwoordiger.
De Hoge Vertegenwoordiger ziet namens de internationale gemeenschap toe op de invoering en naleving van de afspraken in de vredesakkoorden van 1995. Op dit moment is dat Christian Schmidt. De Hoge Vertegenwoordiger heeft de macht om bindende beslissingen te nemen en staat dus boven de Bosnische politiek.
Die Vertegenwoordiger heeft beslist dat je sinds juli in Bosnië drie tot vijf jaar gevangenisstraf kunt krijgen als je de genocide in Srebrenica ontkent, of genocideplegers verheerlijkt.
Terugtrekken
Een straf die Dodik zelf boven het hoofd hangt, aangezien hij vaak aan genocideontkenning doet. Daarnaast accepteert hij niet dat iemand van buitenaf hem nu deze wet oplegt. Als reactie kondigde hij aan dat hij de Servische Republiek gaat terugtrekken uit de nationale instituties en een Bosnisch-Servisch leger wil gaan oprichten. Halverwege oktober vond er een zogenaamde politietraining plaats, die eruit zag als een militaire training.
Dat is een schending van de vredesakkoorden en de Hoge Vertegenwoordiger waarschuwde de VN-veiligheidsraad dat Bosnië 'mogelijk uit elkaar valt' en 'dat er een reële dreiging van conflict is'.
Dodik zelf ontkent dat hij bezig is met afscheiding, maar de wetsvoorstellen voor terugtrekking uit nationale overheden liggen klaar om over gestemd te worden. In feite komt dat neer op afscheiding, zonder het letterlijk uit te roepen.
Ook waarschuwt Dodik dat als er militair wordt ingegrepen door het westen, hij zijn 'vrienden' oproept. Hij heeft het dan met name over Rusland en Servië. Het lijkt alsof Dodik aan het testen is hoe ver hij kan gaan.
Wat kan de internationale gemeenschap doen?
Afgelopen week was er een EU-delegatie in Bosnië om de situatie te bespreken. Een van hen is Tineke Strik die namens GroenLinks in het Europees Parlement zit.
"We moeten strenger optreden tegen Dodik. Sancties kunnen een waarschuwing zijn en hem stoppen zijn plannen verder door te zetten." Het gaat dan om gerichte straffen, zoals reisbeperkingen en het bevriezen van bankrekeningen in landen van de Europese Unie. Komende week vindt er in de EU overleg plaats over deze mogelijke sancties.
Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zouden al bezig zijn met het voorbereiden van de sancties. Daarnaast wordt er gesproken over de uitbreiding van EUFOR, de militaire eenheid van een paar honderd militairen die namens de EU toeziet op de naleving van de vredesakkoorden.
Ook willen sommige mensen dat de NAVO-militairen troepen levert, als signaal naar Dodik dat hij zich gedeisd moet houden. Maar Rusland zal haar vetorecht in de VN-Veiligheidsraad dan waarschijnlijk gebruiken om dat te blokkeren.
De spanningen in Bosnië zijn dus niet alleen een interne aangelegenheid. "Poetin gebruikt Dodik als een soort pion om uitbreiding van de NAVO in dit deel van Europa tegen te houden", zegt Hikmet Karčić, genocideonderzoeker in Sarajevo. Daarnaast had Dodik de afgelopen week ook bijeenkomsten met de Hongaarse premier Orbán, de Sloveense premier Janša en ging hij naar Turkije om met Erdoğan te praten.
Hoe serieus is de dreiging van Dodik?
Geweld op korte termijn vanuit Dodik zelf, noemen veel analisten onwaarschijnlijk. Hij heeft daar de middelen niet voor. "Er zal geen oorlog zijn zoals in de jaren 90", zegt Karčić. "Dodik heeft in principe al de grenzen van zijn republiek."
Maar volgens Karčić kan er wel een situatie ontstaan met 'gecontroleerd geweld', waarbij intimidatie van niet-Serven aan de orde van de dag zal zijn. "Ik ben bang dat als Dodik nu niet gestopt wordt, de situatie op de lange termijn zal escaleren. Dit zijn de eerste waarschuwingssignalen."
Volgens andere critici en analisten zijn de uitspraken van Dodik vooral een afleidingsmanoeuvre voor andere schandalen. Volgend jaar zijn er verkiezingen en Dodik is steeds minder populair onder de Bosnisch-Servische kiezers.
"Als Dodik de verkiezingen volgend jaar verliest, dan verliest hij ook zijn onschendbaarheid en zal hij mogelijk onderzocht worden vanwege corruptie. Hij zal er daarom alles aan doen om aan de macht te blijven", zegt Karčić.
"Ik begrijp heel goed dat de gemiddelde Bosniër de dreiging niet zo goed voelt. Maar dat is precies wat mijn ouders 30 jaar geleden dachten. Je kunt Bosnië zien als een stapel hout, overgoten met benzine. Iemand hoeft het vuur alleen nog maar aan te steken."