Oekraïne wil kandidaat-lid EU worden: 'Precies wat we nu nodig hebben'

Oekraïne diende vlak na de Russische invasie afgelopen februari een verzoek in voor het kandidaat-lidmaatschap. Gisteren zei president Zelenski in een videoboodschap te hopen dat er eind deze maand een besluit over valt, op de Europese top die dan in Brussel wordt gehouden.

Waslijst aan eisen

Het kandidaat-lidmaatschap is een voorstadium van het EU-lidmaatschap. ''Zie het als een verloving, het stapje voor een officieel huwelijk'', legt politiek verslaggever Fons Lambie uit. De kans dat Oekraïne op de korte termijn volwaardig EU-lid wordt, is volgens hem zo goed als nul. ''Om volwaardig lid te worden, moet je aan een enorme waslijst aan eisen voldoen. En dat doet Oekraïne nu niet. Dat zou jaren duren.''

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen beloofde het land in april een versnelde procedure. ''Maar de Europese Commissie gaat vaak een stap verder dan de lidstaten. De mening van Von der Leyen is niet hetzelfde als die van de lidstaten,'' zegt Lambie.

Voor toetreding moet een land niet in oorlog zijn, moet corruptie bestrijden, een stabiele overheid hebben en mensenrechten waarborgen. Lambie: ''Aan die eisen kan het huidige Oekraïne onmogelijk voldoen. Maar sommige landen – met name de Baltische staten – willen juist dat Oekraïne bij de EU komt. Al is het maar als symbool, om te zeggen: jullie horen bij Europa.''

"In de EU zie je nu discussie of Oekraïne op z'n minst 'kandidaat-lid' moet worden. Maar ook dat ligt gevoelig. Nederland is één van de tegenstanders. En meer EU-landen hebben twijfels, zoals Spanje, Frankrijk en Duitsland."

'Oekraïne is veranderd'

De Oekraïense Olena Haloesjka werkt bij een anticorruptieorganisatie en volgens haar is het land de laatste jaren enorm veranderd. ''Tien jaar geleden was het nog heel lastig om corruptie te bestrijden. Er was geen vrijheid van meningsuiting en journalisten werden onder druk gezet.''

Intussen heeft er echt een maatschappelijke verandering plaatsgevonden, zegt Haloesjka. "Zo is Oekraïne een stuk transparanter geworden. Politici en hun familieleden moeten vastgoed en bijvoorbeeld dure auto's aangeven bij de staat. En omkopen is een stuk moeilijker geworden doordat alles nu digitaal gaat."

Ze hoopt dat Oekraïne wordt toegelaten als kandidaat-lidstaat. ''Ik snap dat we nog niet aan alle criteria voldoen'', zegt ze. ''En vanwege de oorlog gaat daar de komende tijd geen verandering in komen. Maar het is juist precies wat we nodig hebben om de situatie in het land nog verder te verbeteren.''

Meer liefhebbers

Oekraïne is niet het enige land dat tot de EU wil toetreden. Turkije is al 23 jaar kandidaat-lidstaat, net als Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Albanië. Daarnaast zijn er potentieel-kandidaat-lidstaten Kosovo en Bosnië-Herzegovina. Die zijn nóg een stapje verder verwijderd van een lidmaatschap.

''Zij worden al jaren aan het lijntje gehouden'', zegt Lambie. ''Het argument in Den Haag en Parijs was: als de EU nu ineens ja zegt tegen Oekraïne, wat zeg je dan tegen al die andere landen?''

De Franse president Emmanuel Macron opperde afgelopen maand een andere, nieuwe optie: een soort 'politieke gemeenschap' in Europa waar Oekraïne en andere landen die toenadering tot het Westen willen, bij zouden kunnen horen.

Op de top in Brussel zullen alle opties worden besproken. ''Een mogelijk compromis is dat Oekraïne potentieel-kandiaat-lid wordt. Dat is dezelfde categorie als Bosnië. Dan heeft Oekraïne daadwerkelijk perspectief op een lidmaatschap, maar kunnen regeringsleiders als Rutte en Macron dat verkopen als een stap die vooral symbolisch is'', zegt Lambie.

Gevoelig onderwerp

''Met name voor premier Rutte is dit gevoelig dossier, gezien het Oekraïne-referendum in 2016. Toen verwierp een meerderheid het associatieakkoord tussen de Europese Unie en Oekraïne. Destijds heeft Rutte samen met andere regeringsleiders afgesproken dat het akkoord niet zou leiden tot een EU-lidmaatschap. Ook in de Tweede Kamer stemde in april een meerderheid tegen een motie om Oekraïne kandidaat-lid te maken''