Derde termijn voor Xi Jinping: wat betekent het voor China en de wereld?
Vandaag is in Peking het twintigste congres van de Chinese Communistische Partij van start gegaan. Naast plannen voor de komende vijf jaar, wordt ook nieuw leiderschap gepresenteerd. De man aan de top, Xi Jinping, krijgt naar verwacht een derde termijn als leider. Onze China-correspondent Roland Smid legt uit welke gevolgen dit zal hebben.
1. Hoe zeker is die derde termijn?
Xi heeft er de laatste jaren alles aan gedaan om zijn positie te verstevigen. Hij heeft vertrouwelingen om zich heen verzameld, en politieke tegenstanders uitgeschakeld. Daarnaast heeft Xi de grondwet gewijzigd, waardoor er geen limiet meer staat op het aantal termijnen als secretaris-generaal van de partij, zijn belangrijkste functie. Dat maakt zijn ambitie duidelijk. Volgens China-kenners staat er dan ook geen opvolger klaar. De weg is vrij voor nóg vijf jaar Xi.
2. Waarom wil Xi blijven?
Xi vindt dat China zich in een roerige wereld staande moet houden. Dat kan volgens hem het beste met continuïteit. Daarnaast zijn er een aantal doelen die Xi heeft gesteld, die hij koste wat kost wil bereiken. Zo is er de kwestie Taiwan, het eiland dat in feite onafhankelijk is, maar waarvan Xi vindt dat het Chinees is. Volgens Xi kan dit probleem “niet eeuwig doorgeschoven worden op volgende generaties.” Experts, zoals de Australische ex-premier en China-kenner Kevin Rudd, zeggen dat China al binnen enkele jaren in staat is tot militaire actie tegen Taiwan. Xi zou de ‘hereniging’ met het eiland als de kroon op zijn werk zien.
3. Is Xi populair bij de Chinese bevolking?
Onafhankelijke opiniepeilingen zijn onmogelijk in China. We kunnen dus niet met zekerheid zeggen hoe populair een bepaalde leider is. We kunnen afgaan op uitspraken die Chinezen doen in de media, in wetenschappelijke publicaties, of sociale media. Daaruit blijkt dat Xi vooral fans heeft onder het nationalistische deel van de bevolking. Zij die menen dat China een harde vuist moet maken, bijvoorbeeld tegen Amerika. Chinezen die het niet met Xi eens zijn, hoor je niet. Niet omdat ze niet bestaan, maar omdat hun beweegruimte kleiner en kleiner wordt. Kritiek uiten op Xi kan je je baan, je carrière en je bestaan kosten.
4. Wat mogen we verwachten van nóg vijf jaar Xi?
Een aantal zaken werden vandaag in zijn openingsspeech al duidelijk. In plaats van proberen economisch snel te groeien, moet China 'ontwikkelen'. Dat wil zeggen dat de jaren van belachelijk snelle groei voorbij zijn. Tevens vindt Xi het van groot belang dat China corona-vrij blijft. Velen hadden juist gehoopt dat op het congres enige versoepeling zou worden aangekondigd. Vooral omdat de Chinese economie zwaar te lijden heeft onder de lockdowns en quarantaines. Maar Xi wil van versoepeling niets weten. Het tekent zijn leiderschap: regeren met de harde hand, of de bevolking het nou leuk vindt of niet.
5. Is er hoop voor China op het gebied van mensenrechten?
De laatste tien jaar hebben we gezien dat Xi zich van de westerse perceptie van mensenrechten niets aantrekt. Hongkong kreeg een brute nationale veiligheidswet aan de broek, waarmee het laatste beetje democratie uit het territorium werd geslagen. Ook de Oeigoerse regio heeft het nog altijd zwaar te verduren: Naar schatting een miljoen Oeigoeren zitten vast in heropvoedingskampen, of in de gevangenis. Het doel is deze mensen in ‘het gareel’ te laten lopen, wat voor Xi betekent: ‘Je wordt een trotse, vaderlandslievende Chinees, of anders pak ik je vrijheid af.’ Samenvattend: Er is weinig hoop voor mensenrechten in China.
6. Is Xi onaantastbaar?
Als je de staatsmedia leest zou je het wel denken. Zeker vandaag wordt overal benadrukt dat Xi de absolute leider is. Maar onder het oppervlak zit wel degelijk onvrede. Er is gemor over de economische stagnatie als gevolg van het zero-covid beleid. Veel mensen zijn het simpelweg zat dat ze constant in angst voor een nieuwe lockdown moeten leven. Het beleid zorgt voor onzekerheid voor de toekomst. China-kenners spreken vaak van een ‘sociaal contract’ tussen de partij en de bevolking: de bevolking accepteert de eenpartijstaat en de dictatuur, zolang het leven in China maar steeds een beetje beter wordt. Dat contract staat onder druk, als de economische groeimachine tot stilstand komt. De komende vijf jaar zal blijken of Xi die druk aankan.