In El Salvador heeft een gevangene minder ruimte dan een varken

Met grote trots opende Bukele vorige maand zijn nieuwe megagevangenis. Het is de bedoeling dat in het complex 40.000 gevangenen gaan verblijven, meer dan honderd per cel. Inmiddels zijn de eerste paar duizend gevangenen naar hun nieuwe onderkomen gebracht.

Het gloednieuwe 'Terrorisme Detentiecentrum' is één van de grootste gevangenissen ter wereld. Toch zullen gevangenen maar weinig ruimte krijgen. The Financial Times voerde een analyse uit aan de hand van satellietbeelden en vrijgegeven videobeelden van de binnenkant van de gevangenis. Wat blijkt: als alle cellen vol zijn, hebben gevangenen slechts 0,6 vierkante meter per persoon. 

Minder dan varkens

Ter vergelijking: in Nederland hebben varkens in megastallen méér ruimte. Wettelijk is vastgelegd dat volwassen varkens hier minstens 0,8 vierkante meter ruimte voor zichzelf moeten hebben. 

Maar in de nieuwe gevangenis in El Salvador hebben de acht cellencomplexen, op onderstaande kaart in geel aangegeven, samen de omvang van zes voetbalvelden. 40.000 mensen moeten dus over zes voetbalvelden verdeeld worden. Trek daar nog de gangen in de complexen vanaf, en je komt uit op 0,6 vierkante meter per persoon. 

The Financial Times maakt nog wel een kleine kanttekening bij de eigen berekening: in de cellen wordt gebruikgemaakt van stapelbedden. Daarmee wordt wat ruimte teruggewonnen, maar veel meer dan een armwijdte van een gemiddelde man wordt het niet, schrijft het blad.

Zelfs als de gevangenis maar halfvol komt te zitten, voldoet de ruimte lang niet aan internationale standaarden. De mensenrechtenorganisatie Raad van Europa adviseert ten minste vier vierkante meter per gevangene in gedeelde cellen. In Nederland bepaalt de wet dat gevangenen in een gedeelde cel minimaal vijf vierkante meter per persoon moeten hebben.

Extreem bendegeweld

El Salvador, een klein land in Midden-Amerika, wordt al decennia geteisterd door extreem bendegeweld. Inmiddels is het er relatief veilig, maar jarenlang gold El Salvador als het gevaarlijkste land ter wereld. In 2015 werd een hoogtepunt bereikt: van elke 100.000 inwoners werden er 105 vermoord. 

De grootste bendes zijn de Mara Salvatrucha en Barrio 18. "Zij rekruteren mensen al op hele jonge leeftijd", zegt Chris van der Borgh (Universiteit Utrecht), die in El Salvador onderzoek deed naar het bendegeweld. "Het gaat om jongens vanaf 12 jaar. Dan zit je in je puberteit en word je verleid door zo'n bende." 

Zeker in de armere wijken waren de bendes onderdeel van het dagelijks leven. "Je sluit je erbij aan, of je moet voor ze oppassen", zegt Van der Borgh. "Bendestructuren waren heel sterk aanwezig in de wijken. Bendeleden als rolmodellen. Dat in combinatie met armoede en gebrek aan kansen en sociale voorzieningen, creëert een goede voedingsbodem voor dit soort bendes."

62 moorden op één dag

Vanaf 2019, toen Bukele aan de macht kwam, daalt het geweld. Totdat vorig jaar ineens 62 moorden werden gepleegd op één dag. "Dat komt mede door een pact dat Bukele had met de bendes. Zij zouden het geweld laag houden, als hij zou investeren in de arme wijken."

Maar dat deed Bukele volgens een aantal bendes niet genoeg. Ze sloegen terug met hard geweld. Bukele kondigde de noodtoestand af en liet tienduizenden vermeende bendeleden oppakken. Zóveel, dat in de bestaande gevangenissen niet genoeg plek meer was. 

Zijn aanpak wordt fel bekritiseerd door mensenrechtenorganisaties. Zo zou er bij het oppakken van 'verdachten' sprake zijn van willekeur en zit het merendeel van de gedetineerden zonder proces vast. 

"Zo worden er mensen opgepakt omdat ze tatoeages van hun bende hebben", legt Van der Borgh uit. "Maar sommigen van hen hebben hun straf al lang uitgezeten. Die zijn niet meer actief."

Kortetermijnvisie 

Van der Borgh twijfelt bovendien aan het succes van Bukele's aanpak op de lange termijn. "Misschien is hiermee de bendes de genadeslag toegebracht. Maar dat is niet zeker. Als je vooral mensen opsluit, pak je de wortels van het probleem niet aan."

Zo verandert er niets aan de situatie van armoede en het gebrek aan kansen. "Bendes zijn gevoelig voor sociale investeringen in de wijk. Veel bendeleden willen er best mee stoppen. Maar zomaar uit een bende stappen, gaat niet."

40 gevangenen per bewaker

Ook bestaat de vrees dat bendeleden vanuit de gevangenis hun criminele zaakjes voortzetten. Dat deden ze vaak al in de oude gevangenissen. Volgens Bukele zal ze dat in de nieuwe gevangenis onmogelijk gemaakt worden, maar ook dat wordt door de analyse van The Financial Times in twijfel getrokken. 

In de gevangenis zouden namelijk ruim duizend bewakers gaan werken. Zelfs als die allemaal tegelijk aan het werk zijn, zou elke bewaker verantwoordelijk zijn voor zeker veertig gevangenen. Dat zou betekenen dat er, ondanks de beperkte bewegingsvrijheid, weinig controle is op wat de gevangenen doen.